1-سالبه مطلقه
2-سالبه مقیّده
3-سالبه مقیّده ای که قید به حرف سلب ارجاع شود.
4-سالبه مقیّده ای که قید آن به خود محمول یا مسلوب برگردد.
5-سالبه مقیّده ای که قید آن به محمول برگردد ولی قید مادّه نباشد؛بلکه قید هیئت باشد.
تضادّ این اوصاف یک امر ارتکازی عقلایی است و قابل انکار نیست؛ پس حقیقت در اعم بودن هم باطل است؛ در نتیجه درخصوص متلبّس حقیقت است.
بعضی از معاصرین جلیل القدر ما(محقق رشتی در بدائع الافکار) به استدلال مذکور اشکال کرده و فرموده اند این برهان از اساس،فاسد است و امکان ندارد بتوانیم بگوییم که زید قائم و زید قاعد.
ولی بر مبنای قول به عدم اشتراط بقاءمبدأ در مشتق(قول به اخص و حقیقت بودن در خصوص متلبّس و منقضی)،صفات مذکور اصلاً متضاد نیستند تا جمعشان نشاید؛بلکه متخالفان بوده و قابل جمع هستند و می توان به لحاظ حال اسناد و نسبت،هم زید قائم بگوییم و هم زید قائد.
پس اعمّی اصل تضادّ را منکر است و استدلال مذکور بر پایه قبول تضاد است لذا به ضرر اعمّی تمام نمی شود.
مرحوم آخوند ایراد بعض الاجله را نپذیرفته و در جواب می فرماید:
مساله متضاد بودن صفاتی از قبیل قائم و قاعد،ابیض و اسود و مبادی آن ها از قبیل : قیام و قعود و... یک امر ارتکازی عقلایی و عرفی است و در ذهن هر انسانی مرتکز و ریشه دار و مبنایی نیست تا شما بگویید: بر این مبنا،تضاد هست و بر مبنای دیگر نیست.خیر علی جمیع المبانی تضادّ هست و استدلال مذکور تام است.
ملازمه از این جا ناشی می شود که اگر مشتق، حقیقت در اعم شد،پس الآن هم که ذات متصف به قعود و نوم و سواد می باشد و می گوییم زید قاعد و قائم و... باید به لحاظ همین حال اسناد بتوان گفت : زید قائم،مستیقظ و... و میان آن دو جمع کرد و اگر هر دو قابل صدق باشد تضادّ از بین می رود. پس خلافان هستند نه ضدّان
در متخالفان گاهی دو ذات با یکدیگر تخالف دارند. مثل انسان و سماء که غیر هم و غیرقابل جمع هستند،ولی گاهی دو وصف با یکدیگر تضّاد دارند، قیم و قعود ضدّان هستند و این تضادّ ، یک امر ارتکازی عقلایی است که در اذهان عموم مرتکز و ریشه دار است.
همچنین تردیدی نیست در این که خود مشتقاتی هم که از این مبادی اشتقاق یافته و اخذ می شوند-مثل ابیض و اسود،قائم و قاعد-با یکدیگر متضادّ هستند. منشأ این تضادّ نیز همان امر ارتکازی عقلایی است. اگر مشتق در اعمّ از ما تلبّس و ما انقضی عنه التلبّس حقیقت باشد لازمه اش این است که میان صفات و مبادی مذکور،تضادّی نبوده بلکه مخالفت و مغایرت و خلافان بوده باشد: ((صغری)) و الللازم باطل:((کبری)) فالملزوم مثله :((نتیجه)).
متباین:
1-متماثلان
2-مثلان
3-متخالفان
4-خلافان
اربعه انواع متقابلان
1-متناقضان
2-عدم و ملکه
3-متضادان
4-متضایفین
