موضوع می تواند به ثبوت و وجود وصف محمول مقیّد باشد.

عقدالوضع قضیه

عقدالحمل قضیه

الفکر ترتیب امور معلومه لتحصیل امر مجهول

مشتق محکوم به باشد یا محکوم علیه باشد...

یکی از تفصیلات در باب مشتق این است که اگر مشتق ،محکوم به باشد،مثل زید ضارب،حقیقت در اخص است؛ ولی اگر محکوم علیه باشد حقیقت در اعم اسن. برای بخش دوم به دو آیه حدّ سرقت و حدّزنا استدلال شده است که قرآن می گوید: ((السارق و السارقه فاقطعوا ایدیهما)) سوره مائده ،آیه 38 و می فرماید : ((الزانیه و الزانی فاجلدوا کلّ واحد منهما ماه جلده)) سوره نور ،آیه 2 در این دو آیه بر فردی که در گذشته سرقت یا زنا کرده اطلاق سارق و زانی شده است. پس مشتق در اعم است.

فصل مشهوری منطقی

هر ماهیّت و ذاتی،دارای یک سلسله اعراض خاصّه است،نوعاً برخی از اعراض آن،از بعض دیگر بارزتر و ظاهرتر است؛ آن گاه منطقی اظهارالخواص یک حقیقت را گرفته و به جای فصل حقیقی به کار می برد و لازم الفصل را به جای خود فصل به کار می برد و احکام فصل را بر آن مترتّب می کند.

فصل حقیقی فلسفی

چیزی که در واقع و نفس الامر -چه ما بشناسیم ،چه نشناسیم-ذاتی شیء بوده و ممیّز جوهری آن،از اشیاء و ماهیّات دیگر است و شیئیّت شی ء در گرو آن است که اگر بود،این شیء هم هست.مثلاً نفس ناطقه و روح الهی اگر در کالبد ما انسان ها باشد ما انسانیم وگرنه جمادی و جسم بی جانی بیش نیستیم.

بساطت مفهوم مشتق

حجه القول بعدم الاشتراط وجوه:الاول،التبادر

تفصیلات باب مشتق

1-مشتقّاتی که مبادی آن ها از امور سیّاله باشد-مثل حرکت ،نطق،تکلّم و مشی-درخصوص فرد تلبّسی ،حقیقت هستند و مشتقّاتی که مبداّ آن ها از امور ثابته و قارّه باشد،-مثل قیام،علم،جهل و قعود- حقیقت در اعم هستند.

2-مشتقاتی که مبدأ آنها امر حدوثی باشد-مثل ضرب و قتل -درخصوص متلبّس به مبدأ حقیقت می باشند ولی مشتقّاتی که مبدأ آنها امر ثبوتی باشد - مثل ایمان،کفر و اسلام- در اعمّ از متلبّس و منقضی حقیقت هستند.

3-مشتقّاتی که مبادی آن ها از فعلّات باشد درخصوص فرد تلبّسی حقیقت هستند و مشتقاتی که مبادی آنها از شأنیات،ملکات،صناعات و... باشد در اعمّ حقیقت هستند. به عبارت دیگر : اگر اتّصاف ذات به مبدأ اکثری باشد-مثل حرفه و صنعت و... -حقیقت در اعمّ است.

4-مشتقاتی که از افعال لازمه گرفته می شوند-مثل ذاهب،جالس،قاعد-درخصوص تلبّسی حقیقت اند ولی از آن ها که از فعل متعدّی مشتق می شوند-مثل ضارب و قاتل - در اعمّ ،حقیقت هستند.( این تفصیل به صاحب فصول منسوب است.)