ادله اشاعره قائل به کلامات خاص

برای اثبات کلام کلام نفسی و مغایرت طلب و اراده دلایلی آورده اند که در ذیل مهم ترین آن ها مطرح می گردد و جواب داده می شود:

1-دلیل اوّل اشاعره:

اشاعره به شعری از شاعر عرب استناد کرده اند و آن این که:

ان الکلام لفی الفوائد و انما                جعل اللسان علی الفواد دلیلاً

به تحقیق کلام و سخن در دل و قلب است،تنها دلیل و کاشف کلام قلبی است.

گفته اند: منظور شاعر،این است که علاوه بر کلام لفظی و ظاهری، کلام نفسی و قلبی هم داریم که کلام لفظی دالّ بر آن و کاشف از آن است و آن کلام نفسی،مدلول و منکشف به کلام قولی است.

جواب: اوّلاً این یک شعر است و کلام معصوم یعنی پیامبر یا امام نیست که برای ما حجّت باشد و تعبّداً بپذیریم؛ثانیاً شاید شاعر نگون بخت،هم مسلک شما بوده که در نتیجه  استناد به کلام او مصادره به مطلوب است؛ثالثاً چه شعر مذکور و چه تعابیری از قبیل بیان الرجل ینبی عن جنانه و یعرب عمّا فی ضمیره و... بیش از این دلالت ندارند که کلام لفظی ای که از موجود حکیم و عاقل و سخندان نکته سنج و فصیح و بلیغ  صادر می شود، بی جهت و لقلقه زبان نیست،بلکه پشتوانه ای دارد و از ما فی الضمیر او خبر می دهد و گوینده با گفتن این کلام در مقام کشف مطلب و مقصدی است و درصدد افاده مرادی است. فی المثل اگر می گوید:

فیا لیت الشباب یعود یوماً                 فاخبره بما فعل المشیب

آرزویی در دل دارد که زبان گشوده و آن را اظهار می کند.یا وقتی می گوید: ((لعلّ الله یحدث بعد ذلک أمراً)) امیدی به آینده در دل دارد که آن  را به زبان آورده و کلام مذکور را می گوید، 

 

امورات جملات خبریّه

یک-وقوع و لا وقوع نسبت محمول به موضوع: در خارج و واقع و نفس الامر،محمول برای موضوع،یا ثابت است یا از آن مسلوب است و ربطی به متکلّم ندارد.

دو-علم و اذعان و تصدیق به نسبت که در نفس متکلّم ثابت است و از صفات نفسانیّه اوست.

سه-اخبار و حکایت و کلام لفظی که می گوید:((زید قائم است))و...

محمولات خارج محمول

الفاظ کمال و جمال

مسالک صفات ثبوتیّه

یک-مسلک اشاعره

دو-مسلک عدلیّه و امامیّه

تقسیمات مغایرت ما بین ذات و مبدأ

الف-تغایر وجودی و مصداقی و خارجی و عینی؛ یعنی ذات و مبدأ ،هریک در خارج ،مابازاء و مصداقی دارند؛ یکی از مقوله جوهر و دیگری از مقوله عرض است. مانند کلیه اعراضی که در خارج بر جواهر حمل می شوند.مثلاً می گوییم: ((الجسم ابیض)) ،((الانسان کاتب)) و ((زید ضارب))

ب-تغایر مفهومی و معنایی؛یعنی ذات و مبنا،در خارج ، به یک وجود موجودند و یک ما بازاء دارند و میان آن دو، عینیّت و وحدت حکم فرماست،ولی در ذهن ما معنایی که از ذات فهمیده می شود غیر از معنایی است که از مبدأ تداعی می شود. مانند کلیّه صفات ثبوتیّه و کمالیّه و جمالیّه خداوند. مثلاً می گوییم:((الله عالم،قادر،مرید،حی)) که مبادی این اوصاف؛یعنی علم و اراده و قدرت و حیات،در خارج،عین ذات واجب الوجود است و زاید بر ذات نیست و انفکاک محال است؛ولی معانی ای که از ذات و از هریک از مبادی مذکور در ذهن می آید،غیر از معنایی است که از بقیّه ،تبادر می کند.

قضایای در عالم محاوره و عالم علوم و دانش ها

الف-قضایایی که در مقام تعریفات و تحدیدات استعمال استعمال می شود؛مثل :الانسان حیوان ناطق،الفرس حیوان صاهل که این ها را ((حمل اوّلی ذاتی)) گویند.

ب-قضایایی که در غیر مقام تحدید به کار می روند،مثل الوجود اصیل، زید قائم،الانسان عالم که این ها را ((حمل شابع صناعی)) گویند.

تفاوت مشتق و مبدأ مشتق

الفرق بین المشتق و مبدئه

موضوع می تواند به عدم و سلب محمول و بشرط لا مقیّد باشد.