أَلَا یَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ
آیا آن خدایی که خلق را آفریده عالم به اسرار آنها نیست؟ و حال آنکه او بر باطن و ظاهر همه امور عالم آگاه است.
Would He who has created not know? And He is the All-attentive, the All-aware.
اختلفوا فی جواز اجتماع الامر و النهی فی واحد و امتناعه علی اقوال ثالثها چوازه عقلا و امتناعه عرفا
هم امر فعلی باشد و امتثال طلبد و هم نهی فعلی باشد؟
نظر اول: چنین اجتماعی از محالات است و امکان ندارد که یک عمل معیّن، هم متعلّق امر باشد و هم متعلّق نهی.بلکه باید معیّناً یکی از آن دو فعلی می شود و دیگری به فعلیّت نمی رسد؟
مثال معروف،مساله نماز در مکان غصبی است که اکوان و بودن های در ضمن نماز، حرکت ها و سکون های ضمن نماز،در مکان غصبی امر واحدی است و بخواهد به عنوان این که عنوان صلاتی بر او منطبق است،امر داشته باشد و به لحاظ انطباق عنوان غصبی،نهی داشته باشد.
اقوال در مساله(سه نظریه اساسی در این مساله)
یک-مشهور امامیّه و معتزله می گویند چنین اجتماعی از محالات است ،آن هم مطلقاً. یعنی هم از دیدگاه دقیق عقلی محال است و هم به دید سطحی عرفی.
دو-جمهور اشاعره می گویند چنین اجتماعی عقلاً و عرفاً جایز و ممکن است و محذوری ندارد.
سه-عدّه ای از محققان اردبیلی ( در مجمع الفائده والبرهان) و دیگران می گویند به دقّت عقلی اجتماع جایز است و مانعی ندارد شی ء واحد،هم امر داشته باشد و هم نهی،ولی به دید عرف و عقلاء جایز نیست.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضًا ۚ أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ
ای اهل ایمان، از بسیار پندارها در حق یکدیگر اجتناب کنید که برخی ظنّ و پندارها معصیت است و نیز هرگز (از حال درونی هم) تجسس مکنید و غیبت یکدیگر روا مدارید، هیچ یک از شما آیا دوست می‌دارد که گوشت برادر مرده خود را خورد؟ البته کراهت و نفرت از آن دارید (پس بدانید که مثل غیبت مؤمن به حقیقت همین است) و از خدا پروا کنید، که خدا بسیار توبه پذیر و مهربان است.
O you who have faith! Avoid much suspicion; indeed some suspicions are sins. And do not spy on one another or backbite. Will any of you love to eat the flesh of his dead brother? You would hate it. Be wary of Allah; indeed Allah is all-clement, all-merciful.
یک-مجموع تروک من حیث المجموع یک مطلوب باشدو هیچ کدام استقلال نداشته باشند،مثل تروک صوم که در ماه رمضان مکلّف باید در ظرف زمانی معیّن( از اذان صبح تا اذان مغرب) از مفطرات اجتناب کند و اکل و شرب و... را ترک کند؛چنین نیست که اگر نصف روز ترک کرد و مرتکب اکل شد، به همان اندازه ثواب ببرد،بلکه مجموع ترک اکل،از آغاز تا پایان زمان مزبور، یک مطلوب است. مثال دیگر مبطلات نماز است که در نماز باید ترک شوند و از آن ها اجتناب شود و ترک آنها از اوّل تا آخر مطلوب مولاست و به صورت مجموعی مطلوب است،نه به صورت جدا جدا.
دو-هر ترکی از تروک ،جداگانه یک مطلوب است و نهی به تعداد افراد طولی و عرضی،انحلال و تعدّد پیدا می کند و در نوع محرّمات،مطلب از این قرار است؛مثلاً در باب غیبت،شرب خمر،کذب،زنا و قمار چنین نیست که اگر یک بار مکلّف این نهی را مخالفت کرد،برای همیشه آزاد باشد؛بلکه هر بار حساب جداگانه ای داشته و استقلالاً حرام است و اگر هزار بار غیبت کند،باز هیچ در دفعه هزار و یکم،غیبت حرام است و نهی لایغتب در حقّ او فعلی است.
این دعا را حضرت امام صادق (علیه السّلام) در هر روز ماه رجب می خواندند:
بسم الله الرّحمن الرّحیم
خابَ الوافِدُونَ عَلى غَیْرِکَ،
نومید شدند آنان که بر دیگرى جز تو وارد شدند
وَخَسِرَ المُتَعَرِّضُونَ اِلاَّ لَکَ، وَضاعَ المُلِمُّونَ اِلاَّ بِکَ،
و زیان کار شدند کسانى که به غیر از تو رو کردند و تباه گشتند آنان که جز به درگاه تو فرود آمدند
وَاَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ اِلاَّ مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَکَ، بابُکَ مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبینَ،
و گرفتار قحطى شدند کسانى که جز از فضل تو پوییدند؛ در خانه ات به روى مشتاقان باز
وَخَیْرُکَ مَبْذُولٌ لِلطَّالِبینَ، وَفَضْلُکَ مُباحٌ لِلسَّآئِلینَ، وَنَیْلُکَ مُتاحٌ لِلأمِلینَ،
و خیر و نیکی ات به خواستاران عطا شده و فضل و بخششت براى خواهندگان مباح و آزاد است؛ عطایت براى آرزومندان مهیّاست
وَ رِزْقُکَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصاکَ، وَحِلْمُکَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ ناواکَ،
و روزیت حتّى براى کسانى که نافرمانیت کنند گسترده است و بردباریت حتّى در مورد آن که به دشمنیت برخاسته شامل است؛
عادَتُکَ الْإِحْسانُ اِلَى الْمُسیئینَ، وَسَبیلُکَ الإِبْقآءُ عَلَى الْمُعْتَدینَ،
شیوه ات نیکى به بدکاران است و راه و رسمت زندگى دادن به سرکشان است؛
اَللّهُمَ فَاهْدِنى هُدَى الْمُهْتَدینَ، وَارْزُقْنىِ اجْتِهادَ الْمُجْتَهِدینَ،
خدایا! پس مرا به راه راهیافتگان رهبرى کن و کوشش کوشایان را روزیم کن
وَلاتَجْعَلْنى مِنَ الْغافِلینَ الْمُبْعَدینَ، واغْفِرْلى یَوْمَ الدّینِ.
و قرارم مده از بى خبرانِ دور شده از دربارت و در روز جزا گناهم بیامرز !
نهی دالّ بردوام و تکرار است و مطلوب مولی ترک کلیّه افراد طولی و عرضی عمل حرام است ؛البته به حکم عقل،نه به دلالت وضعی.اکنون در باب نواهی،این بحث مطرح می شود که اگر مکلف یک بار با نهی مولی مخالفت کرد و عمل منهیّ را انجام داد،آیا پس از این هم کماکان،نهی مولی به قوّت خود باقی است و بر طلب ترک و مطلوب بودن ترک آن عمل،در زمان های بعدی دلالت دارد و مفاد نهی این است یا این که با یک بار مخالفت و معصیت، نهی ساقط می شود و از این پس،آن عمل حرام نیست و ترک آن مطلوب مولی نمی باشد؟
