تهذیب و تنقیح مطالب علی الدوام و تمتع از مثال های واقعی قرآنی و حدیثی،مثالهای فرضی در کفایه

کتاب ارزشمند کفایه الاصول

کتاب ارشمند کفایه الاصول به دلیل مفید و مختصر و منقح بودن و در عین حال عمیق و جامع کامل بودنش که هیچ مساله مهم اصول را فروگذار نکرده است از همان زمان ، متن درسی حوزه های علمیه در سراسر جهان تشیع قرار گرفته است و به عنوان عالی ترین کتاب درسی سطوح عالیه در اصول فقه مورد توجه است و نیز محور کلیّه دروس خارج حوزه های علمیه قرار دارد و تحقیقات اساطین فقه و اصول بر حول محور این کتاب می چرخد.در عین حال چنین نیست که نیاز به تنقیح و تنظیم نداشته باشد، کفایه الاصول قرآن مجید نیست که وحی منزل باشد و کامل تر از آن ممکن نباشد و نباید دست به ترکیب آن زده شود بلکه نیازمند پالایش است تا طلاب گرانقدر حداکثر بهره برداری از این کتاب ارزنده را در علم اصول داشته باشند. در مواردی عبارات نارسا و مبهم است و حتی خود بزرگان از محققان احتمالاتی می دهند و عبور می کنند که بجا است بهترین احتمال تبیین و در متن یا پانوشت کتاب بیاید،در مواردی با همه اختصار،تطویل وجود دارد که مورد حاجت نیست،در مواردی تکرار وجود دارد که نیازی نیست آنچه را در معنای حرفی یک بار با طول و تفصیل آورده اند بار دیگر در مبحث مشتق به مناسبت بیاورند، در مواردی مطالب به صورت پراکنده ذکر شده که تنظیم آن و یکچا آوردن مطلب صرفه جوئی در وقت طلاب عزیز و در فهم بهتر مطلب است فی المثل در باب شروط جریان استصحاب چه در رسائل شیخ اعظم و چه در کفایه محقق اعظم قسمتی از شروط در مقدمه استصحاب ذکر شده، قسمتی در ضمن تنبیهات استصحاب بیان گردیده و قسمتی در تتمه استصحاب آمده که مجموعاً ده شرط است که در درس خارج اصول خود آن ها را تنظیم نموده و در اوایل استصحاب آورده شده ، و از این نمونه ها فراوان مشاهده می شود.

آخوند خراسانی اعلی الله مقامه

چهاردهمین شخصیت بزرگ و نامی اصول فقه جناب محقق اعظم و استاد اکبر مرحوم آخوند خراسانی است.

مرحوم آخوند استاد امثال محقق اصفهانی و محقق نائینی و محقق عراقی،(آقا ضیاء) و آیت الله العظمی حائری موسس حوزه علمیه مقدسه قم و آیه العظمی العظمی بروجردی و آیه الله العظمی حکیم و امثال آنان و این بزرگان فقه و اصول استید مرحوم آیت اللع العظمی خوئی و میلانی و آملی  و امام خمینی(رحمه الله علیه)  و دیگر بزرگان هستند. و این بزرگان اساتید امثال مرحوم شهید صدر  و مرحوم آیت الله العظمی تبریزی و آیه العظمی فاضل و دیگر بزرگان هستند، که این بزرگان هم استادان ما در فقه و اصول می باشند. بنابراین صاحب کفایه الاصول استاد استادان استادان استادان ما است.

و اما این که ایشان مدرس اعظم و بزرگ ترین مدرس می باشند برای آن است که در طول تاریخ فقهاء کمتر کسی یافت می شود که در مجلس درس او هزاران فاضل و عالم و محقق و مجتهد حضور پیدا کنند که حداقل هشتصد و حداکثر تا سه هزار نفر گفته اند.

از قول علامه شهرستانی نقل شده که شبی از شب ها حاضران مجلس درس استاد را شمردند و متجاوز از 1540 نفر بودند. از محقق عراقی مرحوم آقا ضیاء نقل شده که تعداد آنان 1700 نفر بودند. مرحوم علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی در ((الذریعه)) می نویسد: از برخی کسانی که تعداد شاگردان ایشان را احصاء کرده اند شنیدم که در دوره اخیر درس ایشان در برخی شب ها متجاوز از هزار و دویست نفر شرکت می کردند و بسیاری از آنان تقریرات درس مرحوم آخوند را می نوشتند.

مرحوم علامه سید محسن امین در کتاب اعیان الشیعه می نویسد:

در مجلس درس ایشان صدها فاضل و مجتهد شرکت می کردند  وی دلیل استقبال بی نظیر از درس و بحث صاحب کفایه را این گونه می نویسد:

((و تمیّز عن جمیع المتاخرین بحبّ الایجاز و الاختصار و تهذیب الاصول و الاقتصار علی لباب المسائل و حذف الزوائد مع تجدید فی النظر و الامان فی التحقیق))

 و اما این که او محقق اعظم است برای این که مجموع کتب و حواشی اصولی ایشان گواه تحقیقات عمیق او در علم اصول فقه است که بر تمام آراء و انظار محققان متاخر از ایشان پرتوافکن است، حاشیه عمیق ایشان بر فرائد شیخ اعظم که در سن 28 سالگی نوشته اند، کتاب دررالفوائد ایشان که حاشیه دیگری بر فرائد شیخ است و در سن 36 سالگی شروع و در چهل سالگی به اتمام رسانده اند، حواشی دیگر ایشان بر مباحث قطع و ظن و بالاخره مهم ترین اثر این عالم فرزانه در علم اصول فقه،کتاب بی بدیل کفایه الاصول در دو جلد است که جلد اول آن حاوی مباحث الفاظ و ملازمات عقلیّه است و جلد دوم آن در باب قطع و ظن و اصول عملیّه است و مقصد اخیر کتاب در موضوع تعارض ادلّه است و خاتمه کتاب مشتمل بر اهمّ مباحث اجتهاد و تقلید است.

هنر بزرگ محقق خراسانی در این است که جدیدترین و کامل ترین و عمیق ترین نظرات اصولی را که آراء استاد علّامه ایشان حضرت شیخ انصاری است مورد نقد و بررسی قرار داده است به گونه ای که در اغلب موارد نقدهای ایشان مورد قبول شاگردان محقق ایشان واقع شده است.

مطارح الانظار و فرائد الاصول(رسائل) شیخ انصاری دزفولی

سیزدهمین  شخصیت بزرگ اصولی تاریخ تشیع، و تابناک ترین چهره اصولی و نام آشنای همه حوزه های علمیه شیعه حضرت مولانا الاعظم شیخ انصاری دزفولی است که دو قرن است حوزه های علمیه در فقه و اصول از آثار و برکات تحقیقات ایشان استفاده می کنند، او به حق موسس اصول جدید است و در مباحث قطع و ظن و شک انقلابی در اصول پدید آورده است. ایشان اصل حکومت و ورود را اختراع نموده که در سراسر فقه و اصول کاربرد فراوانی دارد. از ایشان دو کتاب ارزشمند در اصول فقه به یادگار مانده که یکی کتاب قیّم ((مطارح الانظار)) است که در دو مجلد چاپ گردیده و حاوی معظم مباحث الفاظ و ملازمات عقلیّه است و دیگری کتاب قیّم ((فرائد الاصول)) معروف به ((رسائل)) است که در چهار مجلد چاپ شده و حاوی مباحث قطع و ظن و شک است و در پایان مباحث تعادل و تراجیح را عنوان کرده اند.

کتاب فرائد الاصول هم اکنون از کتب درسی سطوح عالیه حوزه های علمیه عالم تشیع است .

هدایه المسترشدین محمد تقی اصفهانی

دوازدهمین شخصیت تاثیرگذار اصولی مرحوم علامه شیخ محمدتقی اصفهانی صاحب کتاب هدایه المسترشدین معروف به صاحب حاشیه است که در مباحث اصولی تحقیقات عالیه ای دارد و کتابش یکی از منابع مشهور اصولی است.

معالم الاصول سلطان العلماء

یازدهمین شخصیت معروف اصولی مرحوم سلطان العلماء است که حواشی ایشان بر کتاب معالم الاصول مشهور است و از جمله آراء تاثیرگذار او در باب الفاظ ،مطلقات است که تا زمان او مشهور بود که اطلاق هم عموم وضعی است و اسماء اجناس برای معانی به قیدذ اطلاق و ارسال وضع شده اند ولی ایشان این نظر را ابطال کرد و ثابت کرد که اطلاق وضعی نیست بلکه در گرو مقدمات حکمت است و تا به امروز محققان اصولی بر همین باور هستند.

قوانین الاصول میرزای قمی

دهمین شخصیت محقق اصولی علامه محقق مرحوم میرزای قمی صاحل تصنیف گرانسنگ قوانین الاصول در دو مجلد است که حقیقهً تحقیقات او در مباحث متنوع اصولی مسبوق به سابقه نیست و تا زمان ایشان کسی به این وسعت وارد مطالب اصولی نشده است.این کتاب تا مدت ها در حوزه های علمیه مورد درس و بحث بود و حوشی متعددی بر آن نگاشته شده است.

معالم الدین و ملاذالمجتهدین شهید ثانی

نهمین شخصیت نام آشنای حوزه های علمیه جهان تشیع و یکی از چهره های ماندگار اصولی جناب آیه الله علامه الشیخ حسن ابن الشهید الثانی اعلی الله مقام الاب الشهید و لاابن السعید است. کتاب ارزشمند ایشان ((معالم الدین و ملاذالمجتهدین)) است که در علم گرانقدر فقه آل محمد نوشته شده و جناب ایشان در مقدمه این کتاب مطالب اصولی را آورده اند ولی از آن جا که این مقدمه حاوی تمام مباحث مهم اصولی است و به قلمی شیوا و روان و مستدل و منطقی و منسجم و منقّح تدوین گشته است، به عنوان یک کتاب مستقل اصولی قرار گرفته و از آن زمان تاکنون از متون درسی حوزه ها بوده و هست و جا دارد همچنان جایگاه ارزشمند آن به عنوان کتاب درسی محفوظ بماند تا طلاب عزیز با آراء و انتظار متقدمان آشنا شوند، ضمن این که نوع استدلال های متاخرین به صورت بسیط در معالم ذکر شده و از این جهت نیز قابل ملاحظه است.   

کتاب های ((نهایه)) و ((تهذیب الاصول)) و ((شرح غایه الوصول الی علم الاصول))

هشتمین شخصیت کم نظیر جهان اسلام علامه علی الاطلاق جناب جمال المله و الدین حضرت آیه الله العظمین حسن بن یوسف بن علی بن مطهر حلی شیخ الشیعه و محیی الشریعه است. از این بزرگوار صدها اثر ارزشمند فقهی، اصولی،کلامی، منطقی و غیره به یادگار مانده است که از جمله آن ها چندین کتاب اصولی است مبسوط تر از همه کتاب نهایه ایشان در اصول است ،سپس کتاب تهذیب الاصول است که مختصر و منقّح کتاب نهایه است،سپس کتاب مبادی را نوشته اند که از مشهورترین متون اصولی است و بالاخره کتاب شرح غایه الوصول الی علم الاصول است.

رئیس الامتاخرین و لسان القدماء

هفتمین شخصیت شهیر جهان تشیع جناب محقق اول جعفر بن سعید حلی اعلی الله مقامه معروف به رئیس المتاخرین و لسان القدماء است و از علمای بزرگ قرن ششم هجری است، ایشان در علم اصول دو کتاب ارزشمند ((معارج الوصول الی علم الاصول)) و ((نهج الوصول الی علم الاصول)) را تالیف کرده اند که کتاب معارج ایشان معارج ایشان از مشهورترین کتب اصول فقه امامیه است.