آخوند خراسانی اعلی الله مقامه

چهاردهمین شخصیت بزرگ و نامی اصول فقه جناب محقق اعظم و استاد اکبر مرحوم آخوند خراسانی است.

مرحوم آخوند استاد امثال محقق اصفهانی و محقق نائینی و محقق عراقی،(آقا ضیاء) و آیت الله العظمی حائری موسس حوزه علمیه مقدسه قم و آیه العظمی العظمی بروجردی و آیه الله العظمی حکیم و امثال آنان و این بزرگان فقه و اصول استید مرحوم آیت اللع العظمی خوئی و میلانی و آملی  و امام خمینی(رحمه الله علیه)  و دیگر بزرگان هستند. و این بزرگان اساتید امثال مرحوم شهید صدر  و مرحوم آیت الله العظمی تبریزی و آیه العظمی فاضل و دیگر بزرگان هستند، که این بزرگان هم استادان ما در فقه و اصول می باشند. بنابراین صاحب کفایه الاصول استاد استادان استادان استادان ما است.

و اما این که ایشان مدرس اعظم و بزرگ ترین مدرس می باشند برای آن است که در طول تاریخ فقهاء کمتر کسی یافت می شود که در مجلس درس او هزاران فاضل و عالم و محقق و مجتهد حضور پیدا کنند که حداقل هشتصد و حداکثر تا سه هزار نفر گفته اند.

از قول علامه شهرستانی نقل شده که شبی از شب ها حاضران مجلس درس استاد را شمردند و متجاوز از 1540 نفر بودند. از محقق عراقی مرحوم آقا ضیاء نقل شده که تعداد آنان 1700 نفر بودند. مرحوم علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی در ((الذریعه)) می نویسد: از برخی کسانی که تعداد شاگردان ایشان را احصاء کرده اند شنیدم که در دوره اخیر درس ایشان در برخی شب ها متجاوز از هزار و دویست نفر شرکت می کردند و بسیاری از آنان تقریرات درس مرحوم آخوند را می نوشتند.

مرحوم علامه سید محسن امین در کتاب اعیان الشیعه می نویسد:

در مجلس درس ایشان صدها فاضل و مجتهد شرکت می کردند  وی دلیل استقبال بی نظیر از درس و بحث صاحب کفایه را این گونه می نویسد:

((و تمیّز عن جمیع المتاخرین بحبّ الایجاز و الاختصار و تهذیب الاصول و الاقتصار علی لباب المسائل و حذف الزوائد مع تجدید فی النظر و الامان فی التحقیق))

 و اما این که او محقق اعظم است برای این که مجموع کتب و حواشی اصولی ایشان گواه تحقیقات عمیق او در علم اصول فقه است که بر تمام آراء و انظار محققان متاخر از ایشان پرتوافکن است، حاشیه عمیق ایشان بر فرائد شیخ اعظم که در سن 28 سالگی نوشته اند، کتاب دررالفوائد ایشان که حاشیه دیگری بر فرائد شیخ است و در سن 36 سالگی شروع و در چهل سالگی به اتمام رسانده اند، حواشی دیگر ایشان بر مباحث قطع و ظن و بالاخره مهم ترین اثر این عالم فرزانه در علم اصول فقه،کتاب بی بدیل کفایه الاصول در دو جلد است که جلد اول آن حاوی مباحث الفاظ و ملازمات عقلیّه است و جلد دوم آن در باب قطع و ظن و اصول عملیّه است و مقصد اخیر کتاب در موضوع تعارض ادلّه است و خاتمه کتاب مشتمل بر اهمّ مباحث اجتهاد و تقلید است.

هنر بزرگ محقق خراسانی در این است که جدیدترین و کامل ترین و عمیق ترین نظرات اصولی را که آراء استاد علّامه ایشان حضرت شیخ انصاری است مورد نقد و بررسی قرار داده است به گونه ای که در اغلب موارد نقدهای ایشان مورد قبول شاگردان محقق ایشان واقع شده است.