مختلف المعانی ذاتیه

کلمه ذاتیه معانی مختلفی دارد که مرحوم مظفر در بحث برهان پنج معنا برای آن برشمرده است. از نظر مشهور،ذاتی در مقابل غریب است.،ولی از نظر آخوند معنای دیگری دارد.

بیان مطلب:مشهور، هفت قسم برای عَرَض به معنای مذکور ذکر کرده اند:

1-عَرًضی که بدون هیچ واسطه ای  بر معروض عارض می شود. مانند لوازم ذات و ماهیت؛ همچون زوجیت برای اربعه،و فردیت برای ثلاثه. در این جا خود ذات اقتضای این عوارض را دارد و چیزی در این عروض و اتصاف و حمل به عنوان واسطه وجود ندارد.

2-عرضی که به واسطه امر مساوی داخلی(مساوی با معروض و داخل در ذات معروض) بر معروض عارض می شود. مانند تکلّم که سبب ناطق بودن، بر انسان حمل حمل می شود و انسان به علت ناطق بودن متکلم است.

3-عرضی که به واسطه امر اعم داخلی بر معروض عارض می شود. مانند مشی که به سبب حیوان بودن،بر انسان حمل می شودو انسان چون حیوان است،ماشی است.

4-عرضی که به واسطه امر مساوی خارجی بر معروض حمل می شود. مانند ضحک که به سبب متعجب بودن ،بر انسان حمل می شود:((ولانسان ضاحک لکونه متعجبا))

5-عرضی که به واسطه امر اعم خارجی بر یک شیء حمل می شود. همانند تعب و رنجی که به سبب مشی و راه رفتن بر انسان عارض می گردد.

6-عرضی که به سبب امر خارجی اخص بر معروض حمل می شود.مانند ضحک که به سبب ناطق بودن بر حیوان حمل می شود و می گوییم:((بعض الحیوان ضاحک لکونه ناطقا.))

7-عرضی که به سبب امر مباین با معروض ،بر معروض عارض می شود. مانند حرارت که به سبب نار یا شمس بر آب عارض می شود.

حال از نظر مشهور،قسم 1و 2 و 4 به-اتفاق کلمه-از عوارض ذاتیه هستند؛ و قسم 5 و 6 و 7 - به اتفاق کلمه-از عوارض غریبه اند؛و قسم  سوم مورد اختلاف است.قدما آن را از اعراض غریبه و متاخرین از اعراض ذاتیه دانسته اند. اما از دیدگاه مصنف،تمام این اقسام سبعه از عوارض ذاتیه هستند و ذاتیه در مقابل غریبه نیست بلکه در مقابل واسطه در عروض است.

تحلیل و بررسی مرکب واژه(اصطلاح) عوارض ذاتیه

کلمه عوارض جمع عارض است و در مقابل ذاتی باب ایساغوجی است و به قول قطب الدین رازی((محمول علی الشیء ،الخارج عنه.)) 

مطلق چیزی که خارج از ذات و ذاتیات شیء (جنس و فصل) است و بر آن شیء حمل می شود.

موضوع علم

موضوع کل علم ما یبحث فیه عن عوارضیه الذاتیه

موضوع هر علمی ،عبارت است از چیزی که در آن علم از احوالات و عوارض ذاتیه آن چیز بحث می شود به این معنا که موضوع،محور مباحث علم و نقطه مرکزی مسائل علم می باشد،و هر مساله ای از مسائل علم به زوایه ای از زوایا و ابعاد آن می پردازد.

برای مثال، در علم نحو از احوالات کلمه و کلام گفت و گو می شود، پس موضوع علم نحو، کلمه و کلام است. در علم منطق از احوالات معرّف و حجت یا تصور موصل و تصدیق موصل بحث می شود پس موضوع منطق،معرّف و حجت است.

حاشیه محمدعلی بر حاشیه ملّا عبدالله

انما تصدی المحشی اولاً تعریف موضوع مطلق العلم دون علم المنطق خاصه لیحصل بذلک قاعده کلیه منطبقه علی جزئیاتها حتی یسهل الامر فی تعیین موضوع العلم فیکون امراً محققاً ثابتاً بالدلیل و ترتیب القیاس ،کان یقال مثلاً : المعلوم التصوری و التصدیقی یبجث فی المنطق عن العوارض الذاتیه لهما مایبحث عن العوارض الذاتیه فهو موضوعه...))

شرح شمسیه من باب مطالب علم اصول

ولمّا کان موضوع المنطق اخص من مطلق الموضوع و العلم بالخاص مسبوق بالعلم بالعام وجب اولاً تعریف مطلق موضوع العلم حتی یحصل معرفه موضوع المنطق

موضوع العلم و مسائله

رئوس سه گانه مطالب علم اصول

1-تعریف علم

2-موضوع علم

3-فایده علم

شروح کفایه

1-کتاب ارزشمند عنایه الاصول در شش مجلد که به نحوی روان و کامل نظرات صاحب کفایه را توضیح داده است و در مواردی که طرف بحث آخوند مرحوم شیخ انصاری و دیگران هستند آراء آن ها را از متن کتابشان به اختصار و جامع بیان نموده و داوری نموده است.

2-کتاب ارزشمند منتهی الدرایه است که در هشت مجلد چاپ شده 

مهم ترین حواشی کفایه

1-حاشیه محقق علامه مرحوم آیت الله شیخ علی قوچانی رحمه الله علیه

2-حاشیه محقق علامه آیت الله میرزا ابوالحسن مشکینی که در پانوشت متن کفایه آورده شده و در پنج مجلد ضخیم چاپ گردیده است.

3-حاشیه محقق علامه مرحوم آیت الله شیخ محمدحسین اصفهانی که در شش مجلد چاپ گردیده است.

4-حاشیه امام راحل عظیم شان که در چهار جلد چاپ شده است و دو جلد آن با نام انوارالهدایه است که حاشیه بر جلد دوم کفایه الاصول است و دو جلد دیگر با نام مناهج الوصول الی علم الاصول است که گرچه مستقیماً حاشیه بر کفایه نیست ولی بر محور مباحث جلد اول کفایه دور می زند.

 

لاتکرم الفساق منهم

اکرام العلماء