به طور هنگامی که وصفی را بر ذاتی حمل کرده و از آن قضیه درست می کنیم،مثلا وقتی می گوییم:(0زید عالم)) سه چیز مطرح است:
یک-ذات یا موصوف؛مانند زید
دو-وصف عنوانی یا مشتق؛مثل عالم
سه-مبدء اشتقاق یا مشتق عنه: مثل علم
از آن جا که مبدء علم، در ذات وجود دارد و ذات واجد این خصوصیت است، بر این اساس ما وصف عالم را از زید با آن ویژگی ،انتزاع کرده و بر زید حمل می کنیم و می گوییم زید عالم.
قانون عقلی،تخصیص بردار نیست و فرقی میان موارد نیست و مطلقاً استعمال در اکثر،بر وجه انفراد و استقلال محال نیست. چه در کلام مثبت،مثل رایت عینا،چه در کلام منفی مثل ما رایت عیناً ،چه در لفظ مفرد، مثل عین و چه در تثنیه و جمع،مثل عینان و اعین. چه دو یا چند معنا ،همه معانی حقیقی باشند،مانند چشم،چشمه،طلا و... نسبت به عین، چه همه آن ها معانی مجازی باشند،مانند رجل شجاع و مطلق نسبت به اسد،یا اباحه و استحباب نسبت به امر، و چه برخی حقیقت،و برخی مجاز باشند، مانند رجل شجاع و حیوان مفترس نسبت به اسد.
1-نظریه علامت بودن
2-نظریه مرآتیّت و آلیّت و قالبیّت
الحاله الاولی-عده ای مطلقاً مثبت هستند.
البند الثانی-عده ای نافی مطلق می باشند.
البند الثالث-عده ای میان مثبت و منفی تفصیل قائل شده اند.
الحاله الرابعه-عده ای میان مفرد با تثنیه و جمع تفصیل داده اند.
ما در زبان های مختلف الفاظ فراوانی داریم که مشترک لفظی هستند.
سه دلیل مرحوم آخوند خراسانی:
السبب الاول-نقل. منظور از نقل،نصّ اهل لغت است، که در کتاب های لغت تصریح می کنند فلان لفظ دارای چندین معنا است...
السبب الثانی-تبادر. یعنی از شنیدن یک واژه-مثل عین-یکی از چندین معنای آن(چشم،چشمه و...) متبادر است و معانی دیگر که ربطی به عین ندارند متبادر نیست.و تبادر علامت حقیقت بودن است،پس لفظ عین در هر کدام از آن معانی حقیقت است.(اگر هزینه معیّنه آورد آن یکی برای مخاطب هم معلوم می شود، و اگر قرینه نیاورد مجمل شده و اجمالاً می فهمد که یکی از آن ها مراد است و در ذهن او به یکی از آن ها منتقل می شود.)
السبب الثالث-عدم صحت سلب. هنگامی که ما معانی عین را یک یک موضوع قرار داده و لفظ عین را محمول قرار می دهیم و بر آن ها حمل می کنیم،می بینیم که نسبت به تمام آن معانی،صحت حمل و عدم صحت سلب دارد؛ و این ها علامت حقیقت بودند،پس لفظ عین برای این معانی جدا جدا وضع شده است. اشتراک لفظی یعنی همین.
