محمود تولایی معروف به شیخ محمود حلبی

شیخ هاشم مدرس قزوینی

مجتبی قزوینی

رساله‌ای در معرفة النفس

بیان الفرقان فی توحید القرآن

محمد آقازاده خراسانی

آقازاده خراسانی، میرزامحمد از علمای نامدار و مجاهد ایران در قرن چهاردهم هجری می‌باشد.

معرفی اجمالی

---

وی فرزند دوم آخوند خراسانی بود و در نیمه شعبان ۱۲۹۴ ق در نجف اشرف به دنیا آمد. پس از خواندن مقدمات و سطح، در محضر درس فقه و اصول پدرش ادامه تحصیل داد و پس از طی همه مراحل درسی به درجه اجتهاد نایل شد. در ۱۳۲۵ ق به دستور پدرش به خراسان رفت و در مشهد اقامت گزید و در مسجد گوهرشاد به تدریس پرداخت.
 

اقدامات سیاسی و اجتماعی

 

جنبش مشروطیت

در جریان جنبش مشروطیت، وی همانند پدرش به دفاع از مشروطیت و انتقاد از استبداد پرداخت. پس از پیروزی مجدد مشروطه خواهان و شکست استبداد، مشروطه خواهان لیبرال را که خود را بی نیاز از حمایت رهبران مذهبی می‌دیدند، به تدریج پایگاه و محبوبیت اجتماعیشان را از دست دادند و از سوی دیگر درصدد برقراری روابط ذلت بار سیاسی – اقتصادی گذشته برآمدند. هنگامی که دولت وقت در ۱۳۲۸ ق تصمیم به استقراض خارجی گرفت، آقازاده طی تلگرافی به مجلس و دولت، که در روزنامه حبل المتین به چاپ رسید به شدت به این تصمیم حمله کرد و نوشت: «تمام این خونریزی‌ها و از جان گذشتن‌ها برای حفظ بیضه اسلام و وطن عزیز بود. لهذا امروز بر تمام مسلمین و ایرانیان واجب است که برای یک وجب خاک عزیز خون آلود ایران، از جان و مال بگذرند و نگذارند بیش از این دست پلیتیک (= سیاست) اجانب در این مملکت، دراز و دامان ناموس وطن، زیاده بر این آلوده گردد… از قرار مسموع برای مصارف فوری دولت، امروز پنج کرور تومان وجه لازم شده، معلوم نیست چرا اولیای دولت، فقط راه به دست آوردن این وجه ناقابل را، قرض کردن از خارجه با آن شرایط جانگداز که یک مرتبه قلم به هستی ایران می‌کشد، دانسته‌اند. وزرای ممالک خارجه برای مصارف فوق العادة مملکت خود، آن وجه را با ترتیبات صحیحه از داخله خود جمع آوری کرده. ملت هم با کمال میل می‌دهد. چه شده که اولیای دولت، این موقع را مغتنم نشمرده و تا حال فکری برای جمع آوری اعانه از داخله نکرده‌اند؟ آیا در میان سی کرور ایرانی نمی‌توان با تدابیر عملیه و این حسن توجه امروزه رؤسای روحانی، و رغبت خود ملت، پنج کرور دریافت (کرد) که هر یک روی هم رفته پنج تومان داده که بیست و پنج کرور برای رفع احتیاجات دولت فراهم گرد؟ و به این ننگ، زیر بار قرض خارجه نرویم؟ و این نوع استقراض از خارجه به مراتب معایبش بیشتر از قرض سابق است که پشت استقلال ایران را شکسته و ما را به این روز سیاه افکنده است.
 

اداره امور خراسان

آقازاده پس از مرگ پدرش در ۱۳۲۹ ق همچنان در خراسان ماند و به تدریس و رفع حوایج مردم پرداخت. خانه اش در مشهد محل مراجعه مردم و آمد و شد بزرگان بود. مقام علمی و نفوذ سیاسی او باعث شد که عملا اداره امور خراسان در دست او قرار گیرد و دولتیان نیز امنیت خراسان را از او می‌خواستند.
 

سرانجام میرزامحمد

---

در ۱۳۰۴ ق وی به عنوان نماینده مردم سبزوار در مجلس مؤسسان برگزیده شد و در جشن تاجگذاری رضاشاه نیز شرکت کرد. در قیام مردم مشهد بر ضد بی حجابی و سرکوب آن در تیر ماه ۱۳۱۴، بسیاری از علما و مردم، دستگیر و بازداشت شدند که از جمله آنان آقازاده بود. وی در ۲۲ تیر ۱۳۱۴ توسط رئیس شهربانی مشهد و فرمانده لشکر شرق دستگیر و به یزد تبعید گردید، اما پس از چهار ماه به مشهد برگردانده شد و پس از چند روز بازداشت در زندان مشهد برگردانده شد و پس از چند روز بازداشت در زندان مشهد، به تهران انتقال یافت. آقازاده در دادگاه نظامی بدوی به اعدام محکوم شد اما به خاطر فشار سیاسی علمای عتبات، این حکم لغو و به اقامت اجباری در تهران تخفیف یافت. او در خانه‌ای در خیابان ری تهران، تحت نظر ماموران شهربانی قرار داشت و ممنوع الملاقات بود و تنها تنی چند از بستگانش اجازه ملاقات با او را داشتند. وی همچنان تحت نظر بود تا آنکه در ۱۳ ذیقعده ۱۳۵۶ ق/ ۲۶ دی ۱۳۱۶ به دنبال یک بیماری و بر اثر تزریق نوعی آمپول مشکوک درگذشت و در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی به خاک سپرده شد.
 

۴ - آثار علمی میرزامحمد

---

از آثار اوست: کتاب القضاء و الشهادة، مبحث الفاظ و حاشیه بر کفایة الاصول. 

---

۱.	↑ زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، ج۱، ص۴۴-۴۶.
۲.	↑ گنجینه دانشمندان، ج۷، ص۹۳-۹۴.
۳.	↑ المعجم العسکری الموسوعی، ج۱، ص۴۸۳.

 

---

دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، برگرفته از مقاله «آقازاده خراسانی، میرزامحمد».    

محمدصالح برغانی قزوینی معروف به شهید ثالث

آمنه‌خانم قزوینی

نقد دیدگاه های علی الوردی ( علی حسین محسن الوردی)

مُحَدِّث یا حدیث‌شناس

مُحَدِّث یا حدیث‌شناس کسی است که دانش کافی درباره حدیث، راویان حدیث، اصطلاحات حدیثی، احادیث صحیح و ضعیف و اشکالات احادیث دارد. محدثان معمولاً کتاب‌های مفصل حدیثی نوشته‌اند. مشهورترین محدثان شیعه کُلِینی، شیخ صدوق و شیخ طوسی نویسندگان کتب اربعه هستند. علامه مجلسی و شیخ حُرّ عاملی نیز به عنوان محدثان نامدار دوره صفویه نام برده می‌شوند. در دوران متأخر نیز میرزا حسین نوری نویسنده مستدرک الوسائل و شیخ عباس قمی نویسنده سفینة البِحار با عنوان محدث شناخته می‌شوند.

تعریف

به نوشته مامقانی در کتاب مقباس الهدایة محدث کسی است که راه‌های اثبات حدیث، نام راویان و عدالت آنان را بداند و نیز بداند که چیزی به حدیث اضافه یا کم شده است یا نه. محمدرضا مامقانی در تعلیقه خود بر مقباس الهدایه می‌گوید که محدث کسی است که علم حدیث و اصطلاحات آن را بداند و الفاظ غریب الحدیث و نیز انواع حدیث را بشناسد.او همچنین به نقل از کتاب کشاف اصطلاحات الفنون، شنیدن، نوشتن، قرائت کردن و حفظ کردن حدیث و سفر به شهرهای مختلف برای شنیدن حدیث را جزو ویژگی‌های محدث ذکر کرده است.شهید ثانی محدث را کسی می‌داند که از نظر علمی مشغول سنت پیامبر و امامان باشد.

به گفته مامقانی اگر در کتاب‌های رجالی کسی را با عنوان محدث توصیف ‌کنند این توصیف مدح او محسوب می‌شود. هر چند نمی‌توان این تعبیر را توثیق او حساب کرد.

تفاوت محدث با راوی و رجالی

مامقانی اصطلاحاتی مثل راوی، مُسنِد، محدِّث و حافظ را با هم مقایسه کرده است. او می‌نویسد راوی کسی است که صرفاً روایت را نقل می‌کند چه با سند چه بی سند. مقام راوی پایین‌تر از محدث است. او همچنین تصریح می‌کند کسی که فقط حدیث را شنیده، محدث نامیده نمی‌شود.

نویسندگان کتاب‌های علم درایه می‌گویند عالم رجالی کسی است که فقط راویان حدیث و ویژگی‌های آنان را به صورت منفرد می‌شناسد و درباره معتبر بودن یا نبودن هر راوی نظر می‌دهد. ولی محدث کسی است که علاوه بر شناخت راویان به صورت منفرد، درباره سند و متن احادیث هم صاحب‌نظر است و می‌تواند ضعیف یا صحیح بودن حدیث را تشخیص دهد.

محدث به معنای اخباری

در برخی از منابع محدث به کسانی گفته می‌شود که در مقابل گرایش کلامیِ عقل‌گرا و اصولی، گرایش اخباری دارند و بیشتر بر حدیث تکیه می‌کنند و با نام اصحاب حدیث هم شناخته می‌شوند.

مشهورترین محدثان شیعه

محدثان شیعه را دست‌کم به دو شیوه دسته‌بندی کرده‌اند. نخست بر اساس ادوار زندگی و مراحل تاریخی و دیگری بر اساس مدرسه‌ها و حوزه‌های حدیث‌پژوهی مثل مکتب حدیثی قم، مکتب حدیثی کوفه و مانند آن.

نویسندگان کتب اربعه

نویسندگان کتب اربعه حدیثی شیعه، قدیمی‌ترین محدثان شیعه هستند که آثار آنان باقی مانده است. محمد بن یعقوب کلینی (م۳۲۹ق) نویسنده الکافی، محمد بن علی بن بابویه (م۳۸۱ق) معروف به شیخ صدوق نویسنده من لایحضره الفقیه و چندین اثر حدیثی دیگر و محمد بن حسن طوسی (م۴۶۰ق) معروف به شیخ طوسی نویسنده تهذیب الاحکام و الاستبصار که در قرن چهارم و پنجم می‌زیسته‌اند.

محدثان دوره صفویه

محدثان دوره حاکمیت صفویه در ایران که همزمان با رشد اخباریگری است، نقش فراوانی در افزایش میراث حدیثی شیعه داشتند و جوامع حدیثی متعددی در این دوره نوشتند. بحار الانوار به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه حدیثی شیعه محصول این دوره است. محمدمحسن فیض کاشانی (۱۰۹۱ق) نویسنده الوافی، شیخ حر عاملی (م۱۱۰۴ق) مؤلف وسائل الشیعه و محمدباقر مجلسی (م۱۱۱۰ق) مؤلف بحار الانوار در این دوران می‌زیسته‌اند.

محدثان متأخر شیعه

در قرن‌های ۱۴ و ۱۵ قمری میرزا حسین نوری (م۱۳۲۰ق)معروف به محدث نوری نویسنده مستدرک الوسائل و شیخ عباس قمی (م۱۳۵۹ق) نویسنده سفینة البحار جزو محدثان مشهور شیعه معرفی شده‌اند.

جستارهای وابسته

• حدیث
• اجازه حدیث

پانویس

1. ↑ مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۴۹.
2. ↑ مامقانی، محمدرضا، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۵۰.
3. ↑ مامقانی، محمدرضا، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۲۸.
4. ↑ شهید ثانی، الرعایة، ۱۴۳۳ق، ص۵۰.
5. ↑ مامقانی، مقباس الهدایة، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۴۸.
6. ↑ مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۴۹-۵۰.
7. ↑ مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۴۹.
8. ↑ مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۴۹.
9. ↑ سبحانی، اصول الحدیث و احکامه، ۱۴۱۸ق، ص۱۶؛ قربانی، علم حدیث، ۱۳۷۶ش، ص۱۰۷.
10. ↑ بهشتی، اخباریگری، ۱۳۹۰ش، ص۳۹.
11. ↑ سیفی مازندرانی، مقیاس الرواة، ۱۴۲۲ق، ص۵۵.
12. ↑ مؤدب، تاریخ حدیث، ۱۳۹۳ش، ص۱۱۵.
13. ↑ مؤدب، تاریخ حدیث، ۱۳۹۳ش، ص۸۶.
14. ↑ مهریزی، حدیث‌پژوهی، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۲۴۹.