عقد عبارت از پیمان محکم و دو طرفی در حالی عهد می تواند نیز پیمان یک طرفه باشد.

درس خارج فقه استاد سید احمد خاتمی   99/06/17 بسم الله الرحمن الرحیم موضوع: خارج بیع/ تعریف عقد وعهد، فرق بین آنها/ خلاصه جلسه گذشته کتاب البیع در کجا قرار دارد؟ دو تقسیم بندی برای ابواب فقهی مطرح شد. یک تقسیم از محقق حلی و تقسیم دوم از صاحب مفتاح الکرامه بود که تقسیم بندی محقق را ترجیح دادیم، مباحث فقهی در تقسیم بندی محقق دقیق تر است و حتی شبهه ای که درباره قضا و شهادات و حدود و دیات از محقق حلی دفاع کردیم. تعریف عقد و عهد بیع زیر مجموعه عقد است محقق حلی مباحث عقود را در چند کتاب ذکر کرده است مانند: تجارت، رهن، مفلس، حجر،ضمان، شرکت، مضاربه، ودیعه، وکالت، وقف، صدقات، سکنی، حبس، هبات، سبق و رمایه، اجاره و نکاح. بنابراین بیع زیر مجموعه عقد است. چند بحث در فرق بین عقد و عهد مطرح می شود 1- تعریف عقد و عهد و فرق بین آن دو 2- مراد از عقود در آیه وفای به عقد« یا ایها الذین آمنوا اوفوا بالعقود[1] ». 3- مراد از عقد فقهی 4- تقسیمات عقود بحث اول: لمعنی عقد سه واژه عقد و عهد و شدّ « و شددنا اسرهم» هم خانواده هستند. واژه دیگری که قرآن کریم در معقودات بکار برده است واژه میثاق است، که در قرآن نوعاً این واژه میثاق در قرار داده های معنوی- قرار داده هایی که از پیامبران گرفته شده و مانند آن - بکار برده شده است. در باره معنای عقد، ابن فارس در مقائیس می گوید[2] : العین و القاف و الدال اصل واحد یدل علی شّدٍ و شدةِ وثوق والیه ترجع فروع الباب کلها. یعنی عقد دلالت بر شد به معنای محکمی است. شدّ مصدر است به معنی العقد القوی. پس فروع باب به معنای استحکام بر می گردد. کتاب ابن فارس در ریشه بابی لغات کتاب معتبری است. راغب اصفهانی در مفردات می گوید: کلمه عقد در اصل به معنی استحکام در اجسام محکم است. و یستعمل فی الاجسام الصلبة کعقد الحبل ثم یستعار ذالک للمعانی علی نحو عقد البیع و العهد، یعنی مجازا در امور معنوی و عقود مانند بیع و اجاره بکار می رود. در مجمع البحرین می گوید: اوفوا بالعقود هی جمع عقد بمعنی المعقود، مصدر مراد نیست بلکه به معنی معقود است یعنی اوفوا بالمعقود. و هو اوکد العهود؛ زیر مجموعه عهد است ولی اوکد عهود است. قوله: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ » هی جمع عقد بمعنى المعقود، و هو أوکد العهود.[3] یلاحظ علیه کلام راغب در معنای عقد که فقط در مادیات و در غیر مادی مجازا است بخاطر علاقه مشابهت باشد؛ صحیح نیست. به عبارت برداشت راغب اصفهانی در معنای مطابق با واقع نیست. مقاییس به عنوان یک کتاب اصل در زبان عربی است عقد را در مسائل مادی و معنوی عام دیده است. بنابراین عقد به معنای پبوند محکم است. مطلب دیگر فرق بین عهد و عقد است. فرق بین عقد و عهد در قرآن قریب به پنجاه مرتبه واژه عهد بکار رفته است. واژه عقد و مشتقات آن کمتر از ده بار بکار رفته است. طریحی در فرق بین این دو می فرماید: عقد دو طرفی است لکن عهد الزاماً دو طرفی نیست. در عقد معنای محکم بودن است. و الفرق بین العهد و العقد أن العقد فیه معنى الاستیثاق و الشد و لا یکون إلا من متعاقدین، و العهد قد یتفرد به الواحد، فکل عهد عقد و لا یکون کل عقد عهدا.[4] اما عهد یک طرفی است مانند نذری که شخص می کند یک طرفی است. عهد عبارت از به عهده گرفتن است. به عهده گیرنده می تواند خود شخص باشد و دیگری باشد عاهدت الله و مانند: ﴿وَ مِنْهُمْ مَنْ عَاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتَانَا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَ لَنَکُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِینَ﴾[5] . شان نزول ثعلبة بن حاطب که بر خود لازم کرد اگر خداوند به مال و رزق زیاد بدهد حق آن را پرداخت کند اما وقتی گوسفندان او زیاد شدند پیامبر از خواستند زکات مال خود را بدهد اما او امتناع کرد این آیه در شان او نازل شد و پیامبر درباره او فرمود: ویح ثعلبه و یح ثعلبه. در اینجا ثعلبه بر خود عهد بست که زکات اموال خود را پرداخت کند. آیه دیگر به معنای عهد دو طرفی است. در آیه زیر می فرماید التزام می تواند با طرف دیگر باشد. خداوند می فرماید: ﴿وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّى وَ عَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْمَاعِیلَ أَنْ طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَ الْعَاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ﴾[6] . خداوند متعال در این از حضرت ابراهیم و اسماعیل التزام گرفت که خانه خداوند را برای طائفین و عاکفین را پاک و طاهر کنند. بنابراین عقد یک عهد خاص، مستحکم و مستوثق است. ولی عهد واژه ای عام است. فکل عقدٍ عهدٌ یعنی هر عقدی التزام است؛ و لیس کل عهدٍ بعقدٍ چون چه بسا التزام یک طرفه و یا التزام محکم نباشد. مانند عدل و قسط که قسط به معنای عدالت اجتماعی است و عدل، عدالت به معنای عام است. فکل قسط عدلٌ و لیس کل عدل بقسطٍ. امام راحل می فرماید: مراد از عدالت در« یملاء الارض قسطا و عدلا» به معنای عام است. با این توضیح روشن می شود کلام مرحوم سبزورای در تفسیر مواهب الرحمان که عهد اشد از عقد است قابل پذیرش نیست. کلام ایشان چنین است: ربما یستفاد من استعمال المادتین ان العهد اشد من العقد، فان الاخیر ربط بین شئین بحیث یلزمه و لاینفک عنه بینما یکون الاول ربطا بین العاهد و المعهود له. در حالی که عهد اعم از عقد است. عقد عبارت از پیمان محکم و دو طرفی در حالی عهد می تواند نیز پیمان یک طرفه باشد. تعلیلی که مرحوم سبزواری موید معنای مورد نظر از عقد و عهد است. می فرماید: کان استعمال العهد اکثر من العقد فی القرآن الکریم فقد ورد العهد فی ما یقرب فیه من خمسین موضعاً و لم یبلغ العقد العشرة و اکد القرآن علی الوفاء بالعهد. خداوند تاکید بر التزام ها کرده است خواه با خداوند یا دیگران باشد بخاطر همین اعمیت عهد در قرآن بکار رفته است. بنابراین کلام و استدلال مرحوم سبزواری بر اعمیت عهد می باشد و نمی توان گفت عهد از عقد اشد است. و توجه شود مراد از عهد یک طرفه یعنی شخص با خود عهد می بندد. ان قلت: کاربرد زیاد دلیل بر اهمیت و اعمیت نمی باشد مانند خمس مبتلاء همه مکلفین است یعنی همه افراد دارای سرمایه اند حتی به مقدار کم اما یک بار در قرآن بکار رفته است. قلت: اولاً قرآن کتاب هدایت است. در مساله ای که اتبلاء آن بیشتر باشد تکرار می شود. پس ابتلاء دلیل بر تکرار و اهمیت است. ثانیاً، خمس تازمان امام صادق و امام کاظم علیهما السلام با اینکه خمس ارباح مکاسب مبتلا به بوده در عین حال مطرح نبوده است. ثالثا مفسران آیه خذ من اموالهم صدقة و آیات مشابه را به وظایف مالی معنی کرده اند و اختصاص به زکات ندارد. بنابراین تکرار دلیل نمی شود در عهد از عقد اشد باشد. خلاصه کلام الف- عقد پیمان مستحکم است خواه در امور مادی و معنوی باشد. ب- استحکام طرفی در قرآن عقد و به معنای عقد است. مطلق التزام عهد است.   [1] مائده/سوره5، آیه1. [2] کتاب ابن فارس در عرصه ریشه یابی لغات اصیل ترین و متن بسیار معتبری است مورد قبول اهل سنت و شیعه است. [3] مجمع البحرین، الطریحی النجفی، فخر الدین، ج3، ص217. [4] مجمع البحرین، الطریحی النجفی، فخر الدین، ج3، ص217. [5] توبه/سوره9، آیه75. [6] بقره/سوره2، آیه125.

 حوزه‌ علمیه قم مسجد اعظمقممدرسه فیضیهمدرسه خانمدرسه آیت‌الله گلپایگانیسایر مدارسفقه معاصرتفسیر و نهج البلاغهرجالدروس به زبان عربی مباحث مستحدثه حکومتی سرفصل‌های 1401 - 1400پرونده علمیفهرست مسائلموضوع درس‌ اساتید حوزه ‌علمیه نجف نجفحرم امیرالمؤمنین(ع)مساجد حوزه علمیه مشهد مدرسه آیت‌الله خوییسایر مدارس مشهدتفسیر و نهج البلاغه سایر حوزه‌ها شهرستانهاکربلابیروتدمشقداکار (آفریقا-سنگال)قطیف و احساءکابل سایر موضوع‌ها کلام و فلسفهطب در روایاتبزرگان معاصرتقریر عربی درس‌ها راهنما تقریر نویسیمشکلات ثبت نام پخش زنده ثبت نامویرایش اطلاعاتنرم افزار پخش زنده-رایانهنرم افزار پخش زنده-اندروید سایت‌های مرتبط کتابخانه مدرسه فقاهتویکی‌فقهویکی‌پرسشتقریر مدرسه فقاهتسطوح عالی

تحریض ، تحریش و تشجیع من باب علم

آیه 15 سوره عنکبوت

فَأَنْجَیْنَاهُ وَأَصْحَابَ السَّفِینَةِ وَجَعَلْنَاهَا آیَةً لِلْعَالَمِینَ

و تنها خود نوح را با اصحاب کشتی او (از غرق) نجات دادیم و آن کشتی را برای خلق عالم آیتی (از قدرت و رحمت خویش) قرار دادیم.

سیاست گذاری عمومی متاخر؛ گذار از «حکومت محوری» به «حکمرانی»

 ویژگی سیاست عمومی در هیبت کلاسیک, اراده معطوف به قدرت از سوی حکومتی بود که به طور اقتدارآمیز و متمرکز, سیاست هایش را تدوین و در جامعه تحت امر خود اجرا می کرد. با افزایش مشکلات و چالش های نوظهور که به گونه ای پیچیده و ریزوم وار بر بروز مشکلات دیگر تاثیر می گذارند, پیچیدگی اقدامات دولت و نتایج منبعث از آن, دوچندان شد که دولت ها وادار به تغییراتی در ماهیت سیاستگذاری عمومی خود گردیدند. این تغییر پارادایمی که در راستای افزایش قابلیت و ارتقای عمل دولت در طراحی و اجرای سیاست ها است, متضمن رویکردی غیرمتمرکز و شبکه ای به جای تمرکزگرایی و حکومت محوری می باشد؛ رویکردی که جهت حل مسائل عمومی, به جای «نهاد» و «برنامه», بر مجموعه وسیعی از «ابزارها»ی سیاستی یا فناوری های اقدام عمومی, متمرکز است. تجارب اخیر نیز, بیشتر متمایل به موضوع «سبدهای سیاستی» یا آرایش و تنظیم ابزارها در «آمیخته های سیاستی» هستند که محتوای جعبه ابزاریرا شکل می دهند که حکومت ها می توانند از آن, دست به انتخاب و ساخت سیاست های عمومی بزنند. این مقاله با اتخاذ رویکردی معرفت شناسانه, روایت گر ابعاد این تغییر پاردایمی در جهت شناسایی روش های جدید سیاستگذاری عمومی است؛ تلاشی برای فهم و استنباط منطق متاخر دانش سیاستگذاری عمومی مبتنی بر بازآفرینی نقش دولت که ظهور اشکال جدیدی از حکمرانی شبکه ای, چندسطحی و چندذینفعی را درپی داشته است.

حیات طیبه از منظر قرآن و روایات

حیات طیبه برخاسته از مرتبه بالای روح انسانی است. انسان مؤمن در سیر متعالی و تعالی معنوی خویش که تولدی بعد از تولد می یابد، به افاضه الهی از دل ایمانش مؤید به روحی می شود که حیات طیبه ثمره آن است. اگر حیات طیبه حیاتی جدید و برتر از حیات معمولی و منشأ آثاری بس ارزشمند برای انسان مؤمن است، در حقیقت مؤمن حائز مرتبه جدیدی از روح شده که از پرتو آن روح، این حیات و آثارش پدیدار شده است. البته این مرتبه فائقه روح که استعداد ویژه ای بوده و اکنون فعلیت یافته است، ظهور و شکوفایی اش را از ایمان و عمل صالح می گیرد. سعی این پژوهش بر این است که ویژگی های حیات طیبه راکه جامع خیر دنیا و آخرت و سرشار از آرامش هست را بیان دارد، مقاله حاضر به روش کتابخانه ای و شیوه ای تحلیلی-توصیفی سامان یافته است که در صدد پاسخگویی به این سوالات است که: حیات طیبه چیست؟ و ویژگی های آن در قرآن و روایات چه می باشد؟ راه های دستیابی به حیات طیبه چه می باشد؟ در پایان به این نتیجه خواهیم رسید که حیات طیبه در حقیقت پیدایش حیاتی جدید و فوق حیات معمولی و ظاهری است؛ حیاتی برخوردار از نورانیت و ایمان و احسان به خلق، تعامل با دیگران، حیاتی سرشار از معنویت همراه با قناعت و پرهیز از افراط و تفریط ؛ حیاتی به دور از غفلت، سهو و نسیان و توجه به ابعاد مادی و معنوی در زندگی اسلامی که هدف آن رستگاری و فلاح و نجاح است. خداوند سبحان به غیر از زندگی دنیوی، زندگی دیگری را برای انسان مطرح می کند که نتیجه آن کمال وجود آدمی و تحقق بخشیدن اغراض روحی و معنوی انسان است.

حیات طیبه غایت نهایی

انقلاب اسلامی ادیان وحدانی را در دنیا زنده کرد

حاکمیت وحدانی

یا علی: لاتقاتل احداً حتی تدعوه إلی الإسلام

آیا این حدیث درسته؟ تفسیرش میکنین برام؟

امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: لمّا وجّهنی رسول الله الی الیمن قال یا علی: لاتقاتل احداً حتی تدعوه إلی الإسلام ...

بله ، این حدیث در کتاب معتبر کافی آمده (1) و با مبانی قرآنی و روایی مطابقت دارد...

آیا این حدیث درسته؟ تفسیرش میکنین برام؟

امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: لمّا وجّهنی رسول الله الی الیمن قال یا علی: لاتقاتل احداً حتی تدعوه إلی الإسلام. و ایم الله لئن یهدی الله علی یدیک رجلاً خیر لک ممّا طلعت علیه الشمس و غربت ولک ولاؤه؛ آن گاه که رسول خدا مرا به یمن فرستاد، فرمود: ای علی تا کسی را دعوت به اسلام نکرده ای با او نجنگ و به خدا سوگند اگر یک نفر به دست تو هدایت شود از همه ی آنچه خورشید بر او می تابد برای تو ارزشمندتر است. علاوه بر این که یاری و هم پیمانی او را برای خود تضمین نموده ای

بله ، این حدیث در کتاب معتبر کافی آمده (1) و با مبانی قرآنی و روایی مطابقت دارد.

در این حدیث رسول خدا به امام می فرماید که هدف دین قلع و قمع کافران و مشرکان نیست. بلکه هدف هدایت آنان است. مگر این که فرد عناد داشته و هدایت پذیر نباشد و تو ای علی جان حالا که به سوی جهاد رهسپار هستی، با هر فرد و گروهی مواجه شدی، ابتدا او را به توحید و اسلام دعوت کن و با برهان و دلیل، حق را برایش ثابت کن و شبه ای اگر دارد، برطرف کن تا با نور ایمان مواجه شود و هدایت گردد و بدان که اگر به هدایت یک نفر توفیق یابی، ارزشمند تر است برای تو از این که مالک آنچه باشی که خورشید بر آن طلوع و از آن غروب می کند( یعنی همه جهان مادی) و اگر بنده ای را هدایت کنی بر او ولایت عتق و آزاد کردن داری. زیرا او قبل از ایمان برده هوا و هوس و شیطان و نفس بوده و به دست تو ایمان آورده و آزاد شده است.

در عرب جاهلی که بنده وجود داشت، هر کس بنده ای را می خرید و آزاد می کرد، بر او ولایت عتق و آزاد کردن داشت. (2)

پی نوشت ها:

1. کلینی، کافی، تهران، اسلامیه، 1363 ش، ج 5، ص 36.

2. ابن سلام، غریب الحدیث، بیروت، دار اکتاب العربی، 1384 ق، ج 3،ص 321.

کتاب تفرج صنع گفتارهایی در اخلاق و صنعت و علم انسانی