مرجحات سندی (اعم)

عوامل رجحان یکی از اخبار متعارض به لحاظ سند را مرجحات سندی گویند.

مرجحات سندی، مقابل مرجحات دلالی بوده و به مرجحاتی گفته می‌شود که سبب رجحان یکی از دو خبر متعارض از نظر سند می‌گردد.

برخی از این مرجحات عبارت است از:
 

 کثرت روات

۱. کثرت روات: هرگاه شمار راویان یکی از دو خبر متعارض بیشتر از دیگری باشد، رجحان از آنِ همان خبر است، زیرا ظن حاصل از خبری که راویانش بسیار است، قوی تر است از ظن حاصل از خبری که راویانش کم می‌باشد؛
 

علو سند

۲. علو سند: مراد از علو، کم بودن واسطه‌ها است؛ یعنی هر اندازه که تعداد واسطه‌ها میان راوی و امام علیه‌السّلام کمتر باشد، آن خبر از نظر سند ارزنده تر بوده و بر خبر دیگر مقدم می‌شود، زیرا در خبری که علو سند دارد احتمال خطا کمتر است؛
 

صفات کمالی راوی

۳. صفات کمالی راوی: هرگاه راوی یکی از دو خبر متعارض، از نظر دارا بودن صفات کمالی هم چون: علم ، تقوا ، فطانت و حسن ضبط، بر راویان دیگر برتری داشته باشد، ترجیح با روایت او خواهد بود، زیرا خبری که به وسیله ارباب علم و تقوا روایت شود، اطمینان بخش تر و از خطا محفوظ است.

مرجحات دلالی

عوامل ترجیح دلالت یک حدیث بر دلالت حدیث معارض آن، مرجحات دلالی نامیده می‌شود.

مرجحات دلالی، از مرجحات تعارض و مقابل مرجحات سندی بوده و به مرجحاتی گفته می‌شود که سبب مزیت و رجحان دلالت یک حدیث بر دلالت حدیث معارض خود می‌شود. مرجحات دلالی، به ترجیح اظهر بر ظاهر برمی گردد.

برخی از موارد ترجیح به سبب مرجحات دلالی عبارت است از:
۱. ترجیح دلیل خاص بر عام؛
۲. ترجیح دلیلی که قدر متیقن در مقام تخاطب می‌باشد؛
۳. ترجیح دلیلی که مورد آن خاص است بر دلیلی که مورد آن عمومیت دارد؛
۴. ترجیح دلالت وصفی بر دلالت اطلاقی؛
۵. ترجیح تخصیص بر نسخ؛
۶. ترجیح دلیلی که از تخصیص آن استهجان در تخصیص مانند تخصیص اکثر پیش می‌آید، هر چند که نسبت میان دو دلیل، عموم و خصوص من وجه باشد.

مرجحات تعارض

عوامل ترجیح یکی از ادلّه متعارض را مرجحات تعارض گویند.

مرجحات تعارض، به اموری گفته می‌شود که سبب ترجیح یکی از ادله متعارض، می‌گردد.

رجحات تعارض، یا منصوص است، مانند: ترجیح به صفات راوی، ترجیح به احدثیت، ترجیح به شهرت، موافقت قرآن و مخالفت عامه ، و یا غیر منصوص، مانند: موافقت با اصل یا اجماع.

به لحاظ دیگر، مرجحات یا صدوری است یا جهتی و یا مضمونی.
مرجح صدوری، صدور واقعی یکی از دو خبر متعارض را از معصوم علیه‌السّلام به ذهن نزدیک تر می‌نماید، مثل: موافقت مشهور.

مرجح جهتی و مضمونی

مرجح جهتی، جهت صدور را معین می‌کند، زیرا گاهی صدور روایت معلوم است اما جهت صدور آن و این که برای بیان حکم واقعی است یا به جهت تقیّه است یا غیر آن، روشن نیست.
مرجح مضمونی، سبب می‌شود مضمون و محتوای خبر، اقرب به واقع به نظر آید، مثل: موافقت خبر با کتاب و سنت.

 

 

امارات وضع علامات حقیقت

طریق الوصول الی تحقیق کفایة الاصول (کتاب)

«طریق الوصول الی تحقیق کفایة الاصول» شرح عربی کفایة الاصول به قلم محمد کرمی است متاسفانه کتاب به طور ناقص مقصد هفتم را در بردارد و بخشی از مقصد هفتم و ادامه کتاب کفایه بررسی نشده است.

مولف در طلیعه هر بحث نقاط رئیسی آن را بیان کرده و در خاتمه آن بحث خلاصه آن را به رشته تحریر آورده است.

 جلد اول

از موضوع علم تا آخر اوامر شرح شده است. مولف در مقدمه کتاب بیان می‌کند که در موضوع هر علم از عوارض ذاتی آن علم بحث می‌شود. موضوع علم به نفسه موضوع مساله است و تغایر به عناوین تغایر مفهومی است نه خارجی. مسائل قضایایی هستند که نتایج آنها در غرض واحد جمع شده است. تمایز علوم همان طوری که به غایات است گاهی به موضوعات هم می‌باشد. موضوع علم اصول دارای عنوان خاصی نیست بلکه کلی منطبق بر موضوعات مسائل متشتت است.
تعریف علم اصول چنین است: صناعتی است که بوسیله آن قواعدی را که ممکن است در طریق استنباط احکام بکار روند و یا در مقام عمل به آنها تمسک جست شناخت. مولف در ادامه بحث، مسائلی از قبیل وضع، استعمال مجازی به طبع یا وضع، اطلاقات لفظ، وضع مرکبات، امارات وضع، احوال لفظ و تعارض آنها، حقیقت شرعیه، صحیح و اعم، اشتراک لفظی، و مشتق را مورد بررسی و تحقیق قرار می‌دهد. سپس وارد مقاصد کتاب می‌شود که به ترتیب به بیان آنها می‌پردازیم:
بحث اوامر - و دارای فصول مختلفی است که به آنها اشاره می‌شود: فصل اول: ماده امر: ماده امر به معنای طلب شیء و حقیقت در وجوب است. فصل دوم: صیغه امر برای انشای طلب وضع شده است. فصل سوم: اجزاء عبارت است از اکتفاء به امتثال امر از امر دیگری، و امر بر سه قسم است: امر واقعی اولی، امر واقعی ثانوی، و امر ظاهری. فصل چهارم: مقدمه واجب: هرگاه دستور بر انجام دادن امری صادر شود و اجرای آن متوقف بر مقدماتی باشد طبعا حکم عقل به تحصیل آن مقدمات است که به «مقدمه واجب» معروف است. محل نزاع اینجاست که آیا از این حکم عقل حکم شرع نیز کشف می‌شود یا خیر؟ مولف چنین بحثی را عقلی می‌داند.
فصول بعدی کتاب عبارتند از: بحث ضد، عدم جواز امر آمر با علم به انتفای شرط آن، تعلق اوامر و نواهی به طبایع، نسخ وجوب، وجوب تخییری، وجوب کفایی، واجب موقت، امر به امر، امر بعد از امر. 

 

جلد دوم

از بحث نواهی تا آخر مجمل و مبین است را در بردارد.
۱- بحث نواهی: دارای سه فصل است: فصل اول- ماده نهی و صیغه آن: متعلق طلب در نهی، مجرد ترک است. فصل دوم- اجتماع امر و نهی: که یک مساله عقلی است. فصل سوم- اقتضای نهی برای فساد: البته این بحث با مساله اجتماع امر و نهی متفاوت است زیرا بحث قبلی در این بود که آیا تعدد عنوان رافع استحاله اجتماع ضدین در شیء واحد هست یا نه؟ اما این بحث در این است که آیا مبغوضیت شیء نزد مولی، موجب بطلان و فساد آن است و بین آن دو ملازمه هست یا نه؟
۲- مفاهیم: مولف در مقدمه بحث درباره معانی لفظ، تعریف مفهوم و صفت مدلول بودن مفهوم سخن گفته سپس درباره مفاهیم ششگانه تحقیقات لازم را به عمل می‌آورد. ۳- عام و خاص: مشتمل بر مباحث مختلفی است. نخست عام و اقسام آن بیان شده و اشاره می‌شود که چهار فرق بین مخصص لفظی و لبی وجود دارد. اگر عام در معرض تخصیص باشد تمسک به آن قبل از فحص از مخصص جایز نیست. ادات خطاب برای خطاب انشایی وضع شده‌اند و تعمیم خطابات شفاهی فایده‌ای ندارد.
در ادامه مباحثی از قبیل تعقب عام به ضمیر، تخصیص عام با مفهوم مخالف، تخصیص عام قرآنی با خبر واحد معتبر و تعارض عام و خاص بررسی می‌شود. به نظر مصنف خبر واحد معتبر و خاص می‌تواند عام قرآنی را تخصیص زند. 

جلد سوم

از ابتدای امارات معتبره شرعی یا عقلی تا اول تنبیهات احتیاط را در بردارد.
امارات معتبره شرعی یا عقلی: نخست احکام و اقسام قطع در هفت امر بیان می‌شود سپس حجیت ظواهر، حجیت قول لغوی، اجماع منقول، شهرت فتوائیه، و حجیت خبر واحد بررسی می‌شود. ایشان ابتدا تذکر می‌دهند که مباحث قطع خارج از مسائل علم است و به مباحث کلامی شبیه تر است و بحث در این باره استطرادی است و به خاطر تناسب زیاد قطع با مسائل ظن، آن را در مقدمه مباحث امارات ذکر کرده است؛ چون امارات گاهی جانشین قطع می‌شوند. سپس بیان می‌کند که اصل علمی به لحاظ دلیل حجیت به اصل شرعی مثل استصحاب، اصل عملی عقلی محض مثل تخییر، اصل عملی شرعی و عقلی مثل برائت و احتیاط تقسیم می‌شود و موضوع اصول عملیه جهل و شک است در حالی که امارات چنین نیستند. مولف در این جلد به تبیین اصول عملیه پرداخته و تنبیهات هر کدام را ذکر می‌نماید. 

 

 

وضعیت کتاب

---

به استثنای جلد اول که فاقد فهرست مطالب است، فهرست دیگر مجلدات کتاب در انتهای آنها آمده است

معرفی اجمالی استاد حجه الاسلام و المسلمین نائیجی (مدّظلّه)

ایشان از منطقه نور استان مازندران هستند. 

تا آنجا که بنده مطلعم از ابتدای ورودشان به حوزه ضمن بهره‌مندی از اساتید مبرز در حوزه علمیه قم، با آیت الله علامه حسن زاده آملی مأنوس بوده و از محضر ایشان کسب فیض می‌نمودند. 

 شاید آن‌چه بتوان در معرفی ایشان بیان نمود، جامعیت ایشان در دو عرصه علم و عمل است. 

اما از جنبه علمی
 
ایشان یکی از اساتید و محققین و از صاحب نظران مبرز در علوم معقول حوزه به شمار می‌آیند که سالیانی متمادی به تدریس تمامی کتب معقول در حوزه علمیه مشغول هستند و در این مدت شاگردان بسیاری را در این رشته تربیت نموده‌اند. 

کتب فلسفی متعارف حوزه اعم از بدایه و نهایه و شرح تجرید (کشف المراد)، شرح اشارات، شرح منظومه، اسفار اربعه و همچنین کتب عرفانی مرسوم که تمهید القواعد و شرح فصوص قیصری و مصباح الانس است را چندین دور تدریس نموده اند. 

در همین زمینه تقریرات درس اسفار حضرت علامه حسن زاده آملی، شرح تمهید القواعد و شرح مصباح الانس، از ایشان به چاپ رسیده است. همچنین تقریرات شرح اشارات حضرت علامه نیز با نظارت ایشان و برخی از جلدها با قلم ایشان به نگارش در آمده است.

ایشان در علوم ریاضی، هندسه و هیأت، نیز صاحب فن و استاد و از نوادر حوزه هستند و بیش از ده سال است که به تدریس انواع کتب در این رشته ها پرداخته و تمامی کتب مرسوم در این علوم را تدریس نموده اند و حتی بنده شنیده ام که ایشان کتابی را در یکی از این رشته‌ها تدریس نموده اند که تا کنون کسی آن را درس نگفته است.

در این زمینه بد نیست به این نکته اشاره کنم که برخی از شاگردان ایشان در این رشته‌ها توانایی کار با اسطرلاب و استخراج زیج و تقویم و محاسبات نجومی را دارند.

علاوه بر معقول، ایشان سالیانی به تدریس فقه و اصول هم اشتغال داشته و کتب درسی حوزه از رسایل و مکاسب و کفایه و... را نیز تدریس نموده‌اند و در این اواخر نیز کتاب سنگین و وزین «جواهرالکلام» را تا پایان بحث طهارت افاضه کرده‌اند.

 با این توضیح می‌توان ایشان را یک عالم ذوالفنون در دوره معاصر به حساب آورد که شاید در هر دوره‌ای کمتر شخصیتی این‌چنین بروز می‌کند. 

همت بالای ایشان در کار علمی
جلسات درس ایشان در ایام درسی هر روز از ساعت 7 صبح تا ساعت 11، برقرار است و در ایام غیر درسی نیز هر روز دو ساعت صبح و دو ساعت عصر درس دارند. 
آخرین باری که بنده برای هماهنگی درس اشارات خواهران خدمتشان رسیدم، ایشان فرموده بود: بنده در کل سال هیچ روز تعطیل درسی ندارم، مگر برخی از مناسب‌های مذهبی، و الا از ابتدا تا انتهای هفته هر روز برنامه درسی دارم، حتی روزهای پنجشنبه و جمعه. فقط بعد از ظهر جمعه به خودمان استراحت می دهیم!

اما از جنبه عملی 

ایشان در این جنبه جزء شاگردان خاص سلوکی نادره دوران آیت الله علامه حسن زاده آملی هستند و طبق گزارشاتی که از دیگر شاگردان حضرت علامه رسیده، حضرت علامه به ایشان علاقه ویژه ای داشته و در موردشان چنین فرموده‌اند: «آقای نائیجی چیز دیگر است و حساب ایشان از بقیه جداست!» 

یکی بزرگواران که از پیشکسوتان شاگردان حضرت علامه و هم سن خود ایشان هستند و البته در فضای سلوکی و معرفتی دستی در آتش داشته و مورد عنایت خود حضرت علامه نیز هستند، در مورد آقای نائیجی فرموده بودند: «گمان نمی کنم که در قم کسی مثل ایشان وجود داشته باشد!» و بر همین اساس به تمام شاگردانشان را توصیه می کردند که در درس آقای نائیجی شرکت کنند و همین طور هم می‌شد.

کتاب «شرح مصباح الانس» درس گفتارهای علامه حسن زاده آملی با موضوع عرفان

به گزارش خبرنگار کتاب خبرگزاری فارس، کتاب «شرح مصباح الانس» اثر علامه حسن زاده آملی از سوی نشر اشراق حکمت منتشر شد.

کتاب «شرح مصباح الانس» در چهار فصل تدوین شده است. در فصل اول به «تقسیم علوم شرعیه» پرداخته شده است. همچمنین «سبب اختلاف امم» عنوان فصل دوم این کتبا است. «ادله ناکارآمدی برهان» و «موضوع و مبادی علم عرفان» عناوین فصل های سوم و چهارم این کتاب است.

عرفان اسلامی یکی از معتبرترین دانش های جهان اسلام است. بن مایه های این دانش در متون دینی به ویژه فرمایشات امیرالمؤمنین(ع) وجود دارد. در زمانه ای که بسیاری عرفان های ساختگی برای پرکردن خلأ محبت و معنویت جویی انسان ها فعال شده اند، تکیه بر عرفان اصیل، آن هم با استفاده از گفتار و نوشتار عالمان بزرگ، اقدامی ضروری است.

کتاب حاضر حاصل درس گفتار علامه حسن زاده آملی است. علامه حسن زاده با تکیه بر قرآن و روایات، مفاهیم عرفانی را تبیین و تشریح می کند. این امر ضمن نشان دادن اصالت مفاهیم عرفانی، جایی برای گفت وگو درباره منشأ عرفان باقی نمی گذارد. زبان ساده به کار رفته در کتاب، این امکان را فراهم می آورد تا عموم علاقه مندان به عرفان اصیل اسلامی از این دانش بهره جویند.

نشر اشراق حکمت در آستانه نمایشگاه بین المللی کتاب «شرح مصباح الانس» را که محمدحسن نائیجی آن را تدوین کرده در 728 صفحه روانه بازار کتاب کرده است.

کتاب الخزاین احمد نراقی در علوم غریبه

«شرح بر فصوص قیصری»

«تصحیح‌ و حاشیه بر تمهید القواعد صائن الدین»