درس کتاب المکاسب استاد سیدمهدی میرمعزی
درس کتاب المکاسب استاد سیدمهدی میرمعزی
بخش3
1402/11/24
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: خیار الغبن/ادلّة خیار الغبن /الدلیل الرابع: حدیث لا ضرر
متن کتاب: ثمّ إنّ المبذول (1) لیس هبةً مستقلّةً (2) حتّى یقال: إنّها (3) لا تُخرِج المعاملة المشتملة على الغبن عن کونها (4) مشتملةً علیه (5)، و لا جزءً (6) من أحد العوضین حتّى یکون استرداده (7) مع العوض الآخر (8) جمعاً بین جزء العوض و تمام المعوّض منافیاً (9) لمقتضى المعاوضة، بل هی (10) غرامةٌ لما أتلفه الغابن علیه (11) من الزیادة (12) بالمعاملة الغبنیّة، فلا یعتبر کونه (10) من عین الثمن، نظیر الأرش (13) فی المعیب (14).
1. و هو المقدار التفاوت بین ثمن المسمّی و بین ثمن المثل الذی یبذله الغابن الی المغبون.
2. ای هبةً مستقلّةً عن المعاملة الغبنیّة مثل ان اطعم الغابن للمغبون باطعامٍ یکون قیمتها اکثر من التفاوت بین الثمن المسمّی و ثمن المثل، لأنّه واضحٌ انّ هذا الاطعام، هبةً مستقلّةٌ عن المعاملة الغبنیّة لا ربط لها بالمعاملة الغبنیّة و لذا لا یرفع کون المعاملة الغبنیّة مشتملةً عن الغبن و لا یجبر غبن المعاملة، بل یجب علی الغابن جبران الغبن ببذل التفاوت.
3. ای هبة مقدار التفاوت بین ثمن المسمّی و بین ثمن المثل.
4. ای تلک المعاملة.
5. ای علی الغبن.
6. عبارت «و لا جزءً من احد العوضین الخ» عطف بر عبارت «هبةً مستقلّةً الخ» می باشد ای: «و لیس المبذول جزءً من احد العوضین».
7. ای استرداد مقدار التفاوت بین ثمن المسمّی و بین ثمن المثل.
8. ای مع ابقاء کلّ العوض الآخر و عدم استرداد شیءٍ منه.
9. «جمعاً» خبر اوّل برای «یکون» بوده و «منافیاً» خبر بعد الخبر برای یکون می باشد.
10. ای المبذول.
11. ای علی المغبون.
12. ای زیادة الثمن المسمّی عن ثمن المثل.
13. «ارش»، ما به التفاوت بین کالای صحیح و معیب است که در صورت ظهور معیب بودن کالا، بایع باید به مشتری بپردازد.
14. یعنی نظیر ارش در معیب که چون غرامت است، لازم نیست از عین ثمن پرداخت شود.
متن کتاب: و من هنا (1) ظهر الخدشة فیما فی الإیضاح و الجامع (2) من الاستدلال على عدم السقوط (3) مع البذل (4) بعد الاستصحاب (5) بأنّ بذل التفاوت لا یخرِج المعاملة عن کونها (6) غبنیةً؛ لأنّها (7) (8) هبةٌ مستقلّة حتّى أنّه لو دفعه (9) على وجه الاستحقاق (10)، لم یحلّ أخذه (11)؛ إذ لا ریب (12) فی أنّ من قِبَلَ هبة الغابن لا یسقط خیاره (13)»، انتهى بمعناه (14).
1. ای ممّا ذکرنا من انّ المبذول من مقدار التفاوت بین الثمن المسمّی و الثمن المثل لیست هبةً مستقلّةً بل هی غرامةٌ.
2. ای جامع المقاصد.
3. ای عدم سقوط خیار الغبن.
4. ای بذل الغابن للتفاوت.
5. ای استصحاب بقاء خیار الغبن.
6. ای تلک المعاملة.
7. ای الزیادة المبذولة من التفاوت بین ثمن المسمّی و ثمن المثل.
8. عبارت «لأنّها هبةٌ مستقلّةٌ الخ»، تعلیل برای فرمایش ایضاح و جامع المقاصد مبنی بر عدم خروج معامله غبنی از غبنی بودن به واسطه بذل تفاوت توسّط غابن به مغبون می باشد.
9. ای دفع الغابن الی المغبون، مقدارَ التفاوت.
10. ای علی وجه استحقاق المغبون لهذا التفاوت و کون هذا التفاوت حقّاً للمغبون، لا هبةً له.
11. ای لم یحلّ اخذ التفاوت للمغبون.
12. عبارت «اذ لا ریب الخ»، تعلیل برای عبارت «لو دفعه علی وجه الاستحقاق، لم یحلّ اخذه» بوده و بیانگر وجه عدم جواز اخذ ما به التفاوت توسّط مغبون در صورتی است که غابن، ما به التفاوت را علی وجه الاستحقاق به مغبون بذل نماید.
13. ای خیار المغبون.
14. ای انتهی نقل کلام الایضاح و جامع المقاصد بمعناه، لا بعین لفظه.
متن کتاب: وجه الخدشة (1): ما تقدّم، من احتمال (2) کون المبذول غرامةً لما أتلفه الغابن على المغبون (2) قد دلّ علیه (3)، نفی الضرر (4).
و أمّا الاستصحاب (5)، ففیه (6) أنّ الشکّ فی اندفاع الخیار (7) بالبذل (8)، لا فی ارتفاعه (7) به (8)؛ إذ المحتمل ثبوت الخیار (7) على الممتنع (9) دون الباذل (10).
1. ای وجه الخدشة فیما فی الإیضاح و الجامع من الاستدلال على عدم السقوط مع البذل بأنّ بذل التفاوت لا یخرِج المعاملة عن کونها غبنیةً.
2. مرحوم مصنّف سابقاً جزماً فرمودند مبذول، غرامت می باشد نه هبه مستقلّه، ولی در اینجا به جای اینکه وجه خدشه در فرمایش صاحب ایضاح و جامع المقاصد را یقین به غرامت بودن مبذول قرار دهند، وجه خدشه را احتمال غرامت بودن مبذول قرار داده اند؛
وجه این بیان مرحوم مصنّف آن نیست که ایشان از یقین خود به غرامت بودن مبذول بازگشته اند و نسبت به آن مردّد شده اند، بلکه آن است که برای خدشه در فرمایش این دو بزرگوار، صرف احتمال غرامت بودن مبذول کفایت می نماید، لذا ایشان از باب جدل از مبنای خود کوتاه آمده و می فرمایند همین که احتمال غرامت بودن مبذول داده شود، استدلال ایشان مبنی بر عدم خروج معامله از غبنی بودن به مجرّد بذل تفاوت ردّ می شود.
3. ای لما اتلفه الغابن علی المغبون علی تقدیر امضاء المعاملة الغبنیّة.
4. ای علی کون المبذول غرامةً لما اتلفه الغابن علی المغبون علی تقدیر امضاء المعاملة الغبنیّة.
5. ای قاعدة نفی الضرر، لأنّ الحکم بلزوم المعاملة الغبنیّة مع عدم جبران ما اتلفه الغابن بتلک المعاملة علی المغبون ببذل التفاوت، ضررٌ، فینفیه قاعدة نفی الضرر و احد وجوه نفی الضرر هی کون المبذول غرامةً لما اتلفه الغابن علی المغبون علی تقدیر امضاء المعاملة الغبنیّة.
6. ای استصحاب بقاء خیار الغبن حتّی بعد بذل الغابن للتفاوت الی المغبون.
7. حاصل اشکال مرحوم مصنّف بر استدلال صاحب ایضاح و جامع المقاصد به استصحاب خیار غبن آن است که یکی از ارکان استصحاب، یقین سابق می باشد و استصحاب خیار غبن در صورتی جاری می شود که یقین سابق به ثبوت خیار غبن وجود داشته و شکّ ما در ارتفاع خیار غبن به واسطه پرداخت ما به التفاوت توسّط غابن به مغبون باشد، در حالی که چنین یقینی وجود ندارد، زیرا این احتمال داده می شود که شرط ثبوت خیار غبن، امتناع غابن از پرداخت ما به التفاوت باشد و لذا در صورت پرداخت ما به التفاوت توسّط غابن، شکّ در اصل ثبوت خیار غبن حاصل می گردد بدون اینکه یقین سابق به ثبوت آن وجود داشته باشد، نه شکّ در ارتفاع خیار غبن با یقین به ثبوت خیار غبن قبل از پرداخت ما به التفاوت توسّط غابن.
به نظر می رسد این اشکال مرحوم مصنّف وارد نباشد زیرا صاحب ایضاح و جامع المقاصد به هیچ وجه این احتمال را نمی دهند که شرط ثبوت خیار غبن، امتناع غابن از پرداخت ما به التفاوت باشد، زیرا این دو بزرگوار معتقد هستند بذل ما به التفاوت، هبه مستقلّه بوده و هیچ ربطی به معامله غبنیّه ندارد، لذا هیچ دخالتی در ثبوت خیار نداشته و امتناع غابن از پرداخت ما به التفاوت در نظر این دو بزرگوار قطعاً شرط ثبوت خیار غبن نخواهد بود، در نتیجه رکن استصحاب یعنی یقین سابق به ثبوت خیار غبن در نظر این دو بزرگوار حاصل بوده و استصحاب بر اساس مبنای ایشان جاری خواهد گردید؛ بنا بر این، اشکال مرحوم مصنّف، اشکالی مبنایی بوده و ارزش علمی ندارد.
8. ای خیار الغبن.
9. ای ببذل التفاوت.
10. ای الممتنع عن بذل التفاوت.
11. ای الباذل للتفاوت.
