علم انساب
فهرست مندرجات
۱ - مراد از علم انساب
۱.۱ - دیدگاه حاجی خلیفه
۲ - انساب قبایل
۳ - نسب‌شناسی
۴ - تاریخ نسب‌شناسی
۵ - مسائل مربوط به نسب
۵.۱ - یک واقعیت در نظام قبیله‌ای
۵.۲ - یک نهاد دولتی
۵.۳ - یک دانش با ویژگی‌های یک علم
۶ - حیات دوباره علم انساب شیعی
۷ - کارآیی نسب‌شناسی
۸ - پانویس
۹ - منبع
۱ - مراد از علم انساب
[ویرایش]
علم انساب از تعیین نسب (نژاد و تبار) مردم و روش‌های پژوهش در آن، با هدف پرهیز از خطا در تعیین نسب اشخاص سخن می‌گوید.
۱.۱ - دیدگاه حاجی خلیفه
حاجی خلیفه، نسب‌شناسی را این‌گونه تعریف کرده است: «علمی است که به شناسایی نسب‌های مردم می‌پردازد و دارای منفعت زیاد است و هدف آن دوری از خطا در نسب اشخاص است».
۲ - انساب قبایل
[ویرایش]
این علم گاهی به بررسی نسب قبایل و به دست آوردن پیوند و ارتباط یک قبیله با قبایل دیگر می‌پردازد که از آن به انساب قبایل یاد می‌کنند.
۳ - نسب‌شناسی
[ویرایش]
نسب‌شناسی از جمله علوم پایه برای مورخ محسوب می‌شود و می‌توان آن را در زیرمجموعه تراجم طبقه‌بندی کرد.
۴ - تاریخ نسب‌شناسی
[ویرایش]
تاریخ نسب‌شناسی در میان عرب به قبل از اسلام برمی‌گردد،
لکن خلافت اموی بیش‌ترین حمایت را از نسب‌شناسی داشت. در دوره عباسیان نیز مسئله کلامی و فقهیِ حقانیتِ قریش و نفی بنی‌امیه از آن، به طرح مباحث جدیدتر و جدی‌تر در عرصه نسب‌شناسی انجامید.
۵ - مسائل مربوط به نسب
[ویرایش]
مسائل مربوط به نسب را می‌توان در سه دسته طبقه‌بندی کرد:
۵.۱ - یک واقعیت در نظام قبیله‌ای
واقعیتی است در نظام قبیله‌ای دوره جاهلیت که در دوره اسلامی تداوم یافته است. در آن جامعه‌ها، پیوندهای خانوادگی و مناسبات اجتماعی با مشخصه‌های خاص تابع این واقعیت بود.
۵.۲ - یک نهاد دولتی
به عنوان نهادی دولتی که از زمان خلیفه دوم (عمر بن خطاب) تأسیس شد و می‌توان با اندکی تسامح آن را با ثبت احوال امروز در یک راستا دانست.
۵.۳ - یک دانش با ویژگی‌های یک علم
به عنوان دانشی با ویژگی‌های یک علم که در گذشته با عنوان علم انساب، جزئی از دانش تاریخ بود که از آن به نسب‌شناسی یاد می‌شود.
۶ - حیات دوباره علم انساب شیعی
[ویرایش]
گفتنی است که در دوره معاصر نیز آیت‌الله نجفی مرعشی (رحمة‌الله‌علیه) با احیای کتاب‌های اصیل نسب‌شناسی، در بازسازی این دانش با جدیت کوشید و حداقل، علم انساب شیعی به همت ایشان حیات دوباره یافت.
۷ - کارآیی نسب‌شناسی
[ویرایش]
به‌درستی می‌توان ادعا کرد که نسب‌شناسی در گذشته یک ضرورت اجتماعی بوده؛ ولی امروزه این کارآیی خود را از دست داده و به مثابه جزئی از میراث فرهنگی مسلمانان و عرب است که هویت تاریخی و تمدنی مسلمانان منوط به آن است.
۸ - پانویس
[ویرایش]
| ۱. | ↑ قنوجی بخاری، صدیق بن حسن خان، ابجد العلوم، ج۲، ص۹۹، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۰ق. |
| ۲. | ↑ آملی، شمس‌الدین محمد بن محمود، نفائس الفنون فی عرائس العیون، ج۲، ص۲۸۷، تهران، اسلامیه، ۱۳۸۱ش. |
| ۳. | ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۱۷۸، بغداد، مکتبة المثنی، ۱۹۴۱م. |
| ۴. | ↑ علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، ج۴، ص۴۱۴، بیروت، دارالعلم للملایین، بی‌تا. |
| ۵. | ↑ علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، ج۸، ص۵، بیروت، دارالعلم للملایین، بی‌تا. |
| ۶. | ↑ هروی، ابوعبید قاسم بن سلام، کتاب النسب، ص۱۷، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۰ق. |
| ۷. | ↑ هروی، ابوعبید قاسم بن سلام، کتاب النسب، مقدمه، ص۶۸ – ۶۹، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۰ق. |
| ۸. | ↑ کیاء گیلانی، سیداحمد، سراج الانساب، مقدمه، ص۴ ـ ۵، قم، کتاب‌خانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی (رحمة‌الله‌علیه)، ۱۴۰۹ق. |
| ۹. | ↑ هروی، ابوعبید قاسم بن سلام، کتاب النسب، مقدمه، ص۱۱ – ۱۳، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۰ق. |
