دسته جات اجزاء در نگاه مرحوم آخوند خراسانی اعلی الله مقامه
یکم-اجزاء تحلیلی عقلی: در خارج یک حقیقت بیشتر نیست و به یک وجود موجود است ولی عقل همان یک حقیقت را به اجزایی تجزیه و تحلیل می کند. مثلاً جنس و فصل در خارج اتّحاد حقیقی دارند و به یک وجود واحد حقیقی موجودند ولی در ذهن از یکدیگر جدا شده و به دو جزء مشترک و مختصّ تفکیک می شوند.
دوم-اجزاء خارجی: یعنی مجموعه ای در خارج دارای اجزاء باشد و هر جزئی حقیقتاً در خارج موجود باشد. مثل اجزاء پیکر زید: دست،پا،سر و... با این تقسیم می گوییم:
این که امر به کلّ و مرکب،به تعداد اجزاء منحل می شود و هر جزئی دارای یک امر ضمنی است ،مربوط به اجزاء خارجیّه است؛ مثلاً امر به نماز که کلّ است،امر به اجزاء آن(رکوع،سجود و...) هم هست و مرکّب چیزی غیر از این اجزاء نیست؛ می می توانیم هر جزئی را به قصد امتثال امر به کلّ بیاوریم اما اجزاء تحلیلی عقلی چنین نیستندو ما نحن فیه از این قبیل است. یعنی در خارج یک حقیقت بیشتر نیست و آن صلوه به قصد قربت است-مثل رقبه با ایمان-ولی ذهن ما آن را به ذات المقیّد و تقیّد به آن تحلیل می کند.
دیگر این که اجزاء تحلیلی عقلی ،نه وجوب نفسی و استقلالی دارند و نه وجوب ضمنی؛در این گونه موارد یک وجود خارجی بیشتر نیست و یک وجود نفسی هم بیشتر ندارد و نمی توان گفت که ذات المقیّد امر دارد و تقیّد به این قید هم امر دارد؛خیر ،ذات المقیّد امری ندارد، تمام امر ،از آن مقیّد بما هو مقیّد است. پس ذات الصلوه امر ندارد تا به قصد امرش بیاوریم و مقدورمان باشد.
