“معرفت النفس و خداشناسی از منظر علامه طباطبائی“ در جلسه گروه علمی عرفان
“معرفت النفس و خداشناسی از منظر علامه طباطبائی“ در جلسه گروه علمی عرفان+خلاصه بحث
یکصد و شصت و هفتمین جلسه گروه علمی عرفان با موضوع “معرفت النفس و خداشناسی از منظر علامه طباطبائی“ با ارائه “حجت الاسلام خزائلی“ و با حضور اعضاء محترم گروه یکشنبه ۲۶ آبان ۹۸ ساعت ۱۹ در مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد.
خلاصه مباحث مطرح شده بدین شرح می باشد:
قال الله: سنریهم آیاتنا فی الآفاق و فی انفسهم حتی یتبین انه الحق، سجده، ۵۳
پیامبر (ص) فرمود: من عرف نفسه عرف ربّه.
تنها راه رسیدن به کمال و سعادت به عبودیت و بندگی خدا است و عبودیّت بدون معرفت امکان پذیر نیست. و معرفه دو گونه است: ۱٫ معرفت آفاقی؛ ۲٫ معرفت انفسی. بر این اساس معرفت آفاقی با نظر کردن در مخلوقات الهی و حاکم افرینش و سیر در نشانه‌های قدرت و عظمت خداوند متعال و نظر در آسمان‌ها و زمین و مخلوقات حاصل می‌شود که اینها همه از نفس انسان خارج‌اند.
افلا ینظرون الی الابل کیف خلقت و الی السماء، کیف رفعت و الی الجبال کیف نصبت و الی الارض کیف سطحت.
و معرفت انفسی با مراجعه به نفس و بازگشت به خویشتن و خودشناسی معرفت می‌آید که حضرت علی علیه‌السلام فرمودند: المعرفه بالنّفس انفع المعرفتین.
منظور از این دو معرفت به احتمالی در نظر علاقه معرفت انفسی و آفاقی است که اولی سودمندتر از دومی است. بدین جهت که معرفت انفسی نزدیکتر و همراه اصلاح اوصاف و اعمال نفس و اصلاح عمل و اخلاص است اما معرفت آفاقی چنین نیست. اگرچه هر دو معرفت انسان را به شناخت خدا و صفات و اسماء و افعال او رهنمود می‌سازد و می‌فهمانند که خداوند قادر و خالق است و نابودی ندارد و مربی همه موجودات است و همه نیازمند او هستند و انسان بیهوده خلق نشده و معاد و حساب و کتابی در کار است لذا لازم می‌بیند برای خود نسبت به زندگی دنیا و آخرتش برنامه داشته باشد تا به سعادت برسد. این نتیجه مشترک دو معرفت است.
احتمال دوم و معنای دقیق‌تر این حدیث «معرفه النفس انفع المعارف» این است که معرفه النفس حضوری و شهودی است و معرفه آفاقی حصولی و از راه تنظیم قیاسی و استدلال و نظم منطقی حاصل می‌شود که تا وقتی مقدمات این قیاس و استدلال در ذهن وجود داشته باشد این معرفه هست و با از یاد بیرون آنها معرفه آفاقی هم از بین می‌رود اگرچه عامه مردم راهشان برای خداشناسی هم معرفه آفاقی و نظر به مظاهر خلقت و آفرینش و موجودات هستی می‌باشد. نفس اگر از راه شهود به مقام انقطاع الی الله رسید ارزشمند است که در دعای یکشنبه می‌خوانیم، و اختم بالانقطاع الیک امری و بالمغفره عمری.
مرحوم علامه: در رساله الولایه بعد از اشاره به معرفه النفس و این که این راه مرکب از یک فعل و یک ترک است یعنی رها کردن غیر خدا و به خداوند توجه داشتن.
بنابراین تنها راه دستیابی به معرفت این است که دل را از دنیا و هر حجابی جز خداوند سبحان پاکیزه کنی و مراقبت و خلوت و غیره فقط برای دستیابی به این حالت قلبی و سپس توجه کامل به خداوند است.
وقتی انسان به مرحله شناخت و لقاء الله رسید دیگر مثل نظر به آینه، دیگر نفس او می‌شود خدا نما
