اصل طهارت یا قاعده طهارت
اصل طهارت یا قاعده طهارت از قواعد مشهور فقهی است که براساس آن همه چیز پاک است، مگر اینکه دلیلی یقین‌آور بر نجس بودن آن وجود داشته باشد. سند این اصل، اجماع علما و روایاتی از معصومان(ع) است. اصل طهارت، هم در شبهات حکمیه و هم شبهات موضوعیه کاربرد داشته و غیر از شک در خَبَث (نجاست)، شامل شک در حَدَث (باطل کننده وضو و غسل) نیز می‌گردد.
اصل طهارت از جمله قواعد فقهی است و مفهومش آن است که هر گاه در پاک بودن چیزی شک شود، اصل بر پاک بودن آن است،[۱] البته به این شرط که استصحاب نجاست وجود نداشته و معلوم نباشد که قبلاً نجس یا پاک بوده است.[۲]
در کتب فقهی، تاریخی مشخص در تدوین این قاعده مشاهده نمی‌گردد. سید مرتضی (۳۵۵-۴۳۶ق) و سلار دیلمی (درگذشتهٔ ۴۶۳ق) قدیمی‌ترین فقیهانی هستند که از این مفهوم به‌عنوان یک اصل نام برده‌اند.
دلیل اصل طهارت
برای اثبات اصل طهارت به اجماع و روایاتی از معصومان(ع) استناد شده است.
اجماع
مقالهٔ اصلی: اجماع
در اعتبار و پذیرش اصل طهارت، اختلافی بین فقیهان وجود ندارد و ادعای اجماع بر آن شده است.[۴] بسیاری از فقیهان اصل طهارت را آن چنان مسلّم دانسته‌اند که حتی دلیلی بر اعتبار آن بیان نکرده و آن را از ضروریات فقه شمرده‌اند.[۵] البته اشکالاتی درباره گستره و موارد شمول اصل طهارت وجود دارد.[۶]
روایات
مقالهٔ اصلی: حدیث
برای اصل طهارت به روایات متعددی استناد شده است،[۷] از جمله آنها حدیثی است معروف به موثقه عمار به نقل از امام صادق(ع). حضرت فرمودند: «...کُلُّ شَیْ‌ءٍ نَظِیفٌ حَتَّى تَعْلَمَ أَنَّهُ قَذِرٌ فَإِذَا عَلِمْتَ فَقَدْ قَذِرَ وَ مَا لَمْ تَعْلَمْ فَلَیْسَ عَلَیْکَ»(...هر چیزی پاک است تا زمانى که علم به نجاست آن پیدا کنی، پس هر گاه که یقین پیدا کردی، نجس خواهد بود و تا زمانی که یقین پیدا نکرده‌ای، چیزی بر عهدهٔ تو نیست).[۸] فقیهان دلالت این حدیث بر اصل طهارت را روشن و سند آن را معتبر دانسته‌اند.[۹]
کاربرد اصل طهارت
کاربرد اصل طهارت در جایی است که انسان در پاک بودن چیزی شک کند و شک نیز انواعی دارد، از جمله:
شبهه حکمیه و موضوعیه
در شبهه موضوعیه[یادداشت ۱] اگر حالت سابقه نداشته و معلوم نباشد که قبلا پاک یا نجس بوده، بر اساس اصل طهارت حکم به پاک بودن مشکوک می‌شود؛ مثل وقتی که در نجاست لباسی شک کنیم. در شبهه حکمیه نیز بسیاری از فقیهان، از اصل طهارت استفاده نمودند، ولی عده‌ای در آن اشکال نموده و اصل طهارت را شامل آن نمی‌دانند؛ مثل وقتی که شک در نجاست فضولات پرندگان حرام‌گوشت باشد.
شک در خَبَث و حَدَث
اصل طهارت شامل شک در خَبَث و شک در حَدَث می‌شود. طهارت از خَبَث، پاکی از نجاست است و طهارت از حَدَث آن طهارتی است که با غسل، وضو یا تیمم، حاصل می‌شود؛پس اگر رطوبتی از انسان خارج شود و شک کند که آیا مَنی است یا رطوبتی دیگر، با استناد به اصل طهارت می‌تواند حکم به طهارت و عدم جنابت نماید.
