رسائل فقهیة، به زبان عربى، تألیف مرتضى بن محمد امین، مشهور به شیخ انصارى

رسائل فقهیة، به زبان عربى، تألیف مرتضى بن محمد امین، مشهور به شیخ انصارى، از علماى بزرگ شیعه و از فقهاى نام‌آور حوزه علمیه نجف اشرف، در قرن سیزدهم هجرى و متوفاى سال 1281ق، است. این کتاب، درباره پاره‌اى از مباحث و قواعد بحث برانگیز فقهى و اثرى ارزش‌مند و منبعى خوب براى آشنایى با برخى نظرات فقهى و اصولى شیخ انصارى مى‌باشد. آثار شیخ انصارى، در میان علماى شیعه از ارزش و اعتبار والایى برخوردار است.

کتاب، شامل هفت رساله، ملحق اعلام براى رساله مواسعه و فهرست مصادر تحقیقى مى‌باشد. رساله‌ها عبارتند از: رسالة فى العدالة، رسالة فى التقیة، رسالة فى قاعدة لا ضرر، رسالة فى التسامح فى ادلة السنن، رسالة فى قاعدة من ملک، رسالة فى القضاء عن المیت و رسالة فى المواسعة و المضایقة.

1. رسالة فى العدالة:

   شیخ انصارى، در این رساله، به بررسى معناى لغوى عدالت و اقوال مختلف در مورد معناى شرعى و متشرعى آن و اعتبار مروت در مفهوم عدالت و اشکالات وارده بر نظریه ملکه بودن عدالت و راه‌هاى اثبات کبیره بودن یک گناه و توبه و اثبات عدالت با شهادت مى‌پردازد.

2. رسالة فى التقیة:

   در این رساله، به بررسى این مسائل پرداخته مى‌شود: حکم تکلیفى و حکم وضعى تقیه؛ ترتیب یا عدم ترتیب آثار بر عملى که از روى تقیه انجام شود؛ حکم اعاده و قضا در صورتى که عبادتى از روى تقیه انجام شود و ترتب یا عدم ترتب سایر آثار غیر از اعاده و قضا بر عملى که از روى تقیه انجام شود.

3. رسالة فى قاعدة لا ضرر:

   در این رساله، به بررسى این مسائل پرداخته مى‌شود: حاکمیت قاعده لا ضرر بر عموم ادله اثبات احکام که شامل صورتى هم که شخص، به واسطه موافقت با آن ادله متضرر شود، مى‌گردد؛ نفى یا عدم نفى احکام ضررى عدمى(مثل ضامن نبودن در برابر منافع عمل حر به واسطه زندانى کردن وى)، با این قاعده؛ اشکال بر استدلال به قاعده مزبور براى رفع تکالیفى نظیر حج، نماز و... و پاسخ آن؛ مقتضاى این قاعده، آن است که جایز نیست کسى براى دفع ضرر از خویش، به دیگرى ضرر بزند و نیز واجب نیست کسى براى دفع ضرر از دیگرى، خود متحمل ضرر شود؛ موضوع حکم ضررى، خواه با اختیار مکلف(به‌گونه روا یا ناروا) واقع شود، خواه بدون اختیار وى، در هر صورت قاعده مزبور جارى مى‌شود؛ در صورتى که امر، دایر بین دو حکم ضررى شود، به‌گونه‌اى که حکم به عدم یکى، مستلزم حکم به ثبوت دیگرى باشد و جواز یا عدم جواز تصرف مالک در ملکش در صورتى که باعث ضرر رسیدن به همسایه شود.

4. رسالة فى التسامح فى ادلة السنن:

   در این رساله، به این مسائل رسیدگى شده است: معناى تسامح در ادله سنن و اقوال مختلف در مورد آن؛ اگر فعلى که دلیل ضعیفى بر استحباب آن دلالت دارد، به استناد یک روایت یا فتواى یک فقیه، محتمل التحریم باشد، وضعیت تسامح در این مورد چگونه است؟ آیا در روایت ضعیفى که دال بر استحباب عملى است، افاده ظن شرط است یا همین که موهون نباشد کافى است یا هیچ‌کدام شرط نمى‌باشد؟ آیا شرط است که روایت مزبور، در کتب شیعه تدوین شده باشد یا خیر؟ حکایت شهید ثانى قول اکثر علما را مبنى بر جواز عمل به خبر ضعیف در قصص و مواعظ و فضایل اعمال و عدم جواز در صفات خدا و احکام حلال و حرام و اظهار نظر خود شهید و...

5. رسالة فى قاعدة من ملک:

   در این رساله، به این مسائل رسیدگى شده است: بیان مواد و عمومیت و آنچه که ممکن است وجهى براى ثبوت این قضیه کلیه: «ان من ملک شیئا ملک الاقرار به» باشد؛ ذکر کلمات فقها، در مورد قاعده مزبور و مفردات و موارد جریان آن.

6. رسالة فى القضاء عن المیت:

   در این رساله، این مسائل بررسى شده است: معناى قضاى از میت؛ مشخص کردن قضا کننده؛ مشخص کردن مقضى؛ مشخص کردن مقضى‌عنه؛ احکام قضا و...

7. رسالة فى المواسعة و المضایقة:

   مسائل بررسى شده در این رساله، عبارتند از: اقوال مختلف فقها درباره وجوب تقدیم فائته (نمازى که از انسان فوت شده است) بر حاضره (نمازى که وقت آن رسیده است)؛ ادله نظریه مواسعه (عدم وجوب تقدیم فائته)؛ ادله نظریه مضایقه (وجوب تقدیم فائته) و...

در «ملحق اعلام رساله مواسعه»، 23 شخصیت معرفى شده‌اند که اولین آنها، ابن ابی‌جمهور و آخرینشان، والد شیخ بهاى است.

وضعیت کتاب

فهرست مصادر تحقیق، در آخر کتاب ذکر شده است.