نظریه الهیّت وضع در اندیشه محقق نایینی

در میان اصولیان امامی، محمد حسین نایینی به ‌عنوان مهم‌ترین قائل نظریه الهیت وضع، اشتهار یافته است. نظریه او واجد پیچیدگی‌هایِ مغفول‌عنهی است که آن را نسبت به خوانش بسیط و کلاسیک از نظریه الهیت وضع، که سابقه‌ای طولانی در تاریخ فرهنگ اسلامی دارد، متفاوت می‌سازد. فقدان تصنیفی اصولی از نایینی و وجود اختلاف فراوان در تقریرات و فهم شاگردان او، بر پیچیدگی این نظریه و تصور آن دامن زده است. نگارنده این مقاله، با روشی تحلیلی، در پی ارائه تقریری دقیق از نظریه نایینی و داوری درونی آن است و برای حصول این غرض، جمیع تقریرات موجود از درس اصول او را لحاظ کرده است. یافته تحقیق، این است که نظریه نایینی با مناقشات و ابهامات بسیاری مواجه است، اما فی‌الجمله می­توان دریافت که از دیدگاه او، میان لفظ و معنا مناسبتی هست که خداوند به اعتبار این مناسبت، لفظی خاص را برای معنایی خاص به بندگانش الهام می‌کند و یا در فطرتشان به ودیعه می‌نهد.