عالم جبروت
عالَم جَبَروت به عالم عقل بدون تصور اجسام و خصوصیات آن گفته می‌شود. برخی این عالَم را مکانی برای ذات و صفات خداوند دانسته‌اند. عالم جبروت به‌عنوان یکی از عوالم خلق شده، پایین‌تر از عالم لاهوت و بالاتر از عالم ملکوت و ناسوت قرار دارد. این عالم به صورت ذاتی همراه تمامی ذرات عالم قرار داشته و بر آنها احاطه دارد و در بزرگی وسعتش، قابل مقایسه با عالم ملکوت و ناسوت نبوده و مبدأ و سبب پیدایش این دو عالم است. تمام امور به صورت اجمالی در این عالم وجود داشته و عالم ملک و ملکوت مکانی برای ظاهر شدن آنها به صورت تفصیلی است.
برخی از مفسران در تفسیر بعضی از آیات به این عالم اشاره کرده‌اند؛ همانطور که در روایات و ادعیه‌های اسلامی به صورت گسترده از این واژه استفاده شده است.
برای عالم جبروت خصوصیات و ویژگی‌های مختلفی از جمله عدم راهیابی حس، ظهور قیامت کبرا در این عالم، وجود اسماء الهیه و عاری بودن از قوه و استعداد، حرکت و فقدان شکل و صورت، ذکر شده است. انسان با اطاعت و تبعیت کامل از خداوند، می‌تواند این عالم غیبی را درک کرده و در آن سیر کند؛ همانطور که عارفان و سالکان در تلاش هستند تا بدین عالم راه یابند. عالم جبروت در ادبیات و اشعار شاعران بازتاب فراوانی داشته است.
مفهوم‌شناسی
عالم جَبروت اصطلاحی فلسفی - عرفانی است و به عقول کلیه یا عالم عقل محض خالی از ماده و صورت و مدت و یا عالم مجردات مبرا از جسم گفته می‌شود. برخی این عالم را عالم ذات قدیم،عالم صفات حق، و ذات و صفات خداوند قلمداد کرده‌اند؛ همانطور که شماری دیگر عالم جبروت را عالم اسماء و صفات الهیه دانسته و عده‌ای آن را عالم اوسط یا برزخ می‌دانند.
بعضی از محققان این عالم را به جبروت اعلی و جبروت اسفل تقسیم کرده‌اندو شماری دیگر، عالم جبروت را در کنار عالم لاهوت و ملکوت بزرگ، از اقسام عالم عقل دانسته‌اند.
به این عالم، دوره عظمی،عالم امر، عالم ماهیات،عالم ملکوت بزرگ، عالم ارواح،عالم انوار قاهره،عالم ملائکه مقرب و لوح محفوظنیز گفته می‌شود؛ همانطور که اکثر عارفان از آن به‌عنوان عالم اسماء و صفات و برخی دیگر، با عنوان میکده یاد می‌کنند و حکما و فلاسفه به آن عالم عقول می‌گویند.
در منابع اسلامی
برخی معتقدند که قرآن کریم از این عالم با عنوان ام الکتاب یا فصل الخطاب تعبیر نموده و آن را مکانی برای قضای الهی و مخزن غیب خداوند دانسته و هر آنچه که بوده و هست و خواهد بود در این عالم به صورت علمی قابل اثبات است؛همچنین محققان دیگری «ن» در سوره قلم را همان عالم جبروت دانسته‌اند و برخی منظور از وادی مقدس در آیه «فَاخْلَعْ نَعْلَیک إِنَّک بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُوی» را باطن عالم جبروت معرفی کرده‌اند. شماری از مفسران در تفسیر آیه «وَ إِنَّ الشَّیاطِینَ لَیوحُونَ إِلی أَوْلِیائِهِم»جنود الهی را از عالم ملکوت و جبروت دانسته و گروه شیاطین را از عالم ملک و طبیعت دانسته‌اند.
واژه جبروت در روایات و ادعیه اسلامی نیز بازتاب فراوانی داشته است؛ به‌طوری‌که در اکثر روایات اشاره به گونه‌های مختلف همچون جبروت خداوندی شده است و در ادعیه‌های فراوانی از این عالم به شکل‌های گوناگون نام برده شده است.در روایتی از امام صادق(ع) خصوصیات این عالم به عنوان اصل و اساس عالم ملکوت بیان شده و ملکوت را نمودار جبروت معرفی نموده است.
عالم جبروت به عنوان یکی از عوالم سه گانه یا چهارگانه و یا پنج گانه، پایین‌تر از عالم لاهوت و بالاتر از عالم ملکوت است و بعد از این عوالم، عالم ملک و ناسوت قرار دارد؛هرچند عده‌ای مرتبه آن را میان عالم ملک و ملکوت دانسته‌اند و گروهی دیگر جایگاه آن را در مرتبه اول قرار داده‌اند.این عالم نزدیک‌ترین عالم به عالم غیب مطلق است و ذاتا همراه تمام ذرات در عالم ملک و ملکوت بوده و بر آنها احاطه دارد.
عالم جبروت، مبدأ و سبب پیدایش عالم ملک و ملکوت و وسیع‌تر از آنان است و عالم ملکوت را در تسخیر خود دارد؛ به‌گونه‌ای که وجود آن قائم به جبروت است؛همچنان‌که عالم ملک در تسخیر ملکوت و قائم به آن است و هر چیزی که در عالم جبروت پوشیده و مجمل باشد در عوالم ملک و ملکوت ظاهر خواهد شدو به نوعی از عالم اجمال به عالم تفصیل و از مرتبه ذات به صفات می‌رسد.
عالم جبروت محلی برای ارواح طیبه در کنار قدسیان و کروبیان است و حیات، سمع، بصر، نطق، علم، ارادت، قدرت، حکمت، مهر و لطف از حجاب‌های این عالم محسوب می‌شوند.
در آثار حکما و عارفان به خصوصیات و ویژگی‌های مختلفی از عالم جبروت اشاره شده است که پاره‌ای از آنها عبارت است از:
- به وجود آمدن و ظاهر گشتن تمامی مفردات و مرکبات عالم از عالم جبروت.
- پوشیده و مجمل بودن ماهیات در عالم جبروت که در عالم ملک و ملکوت ظاهر گشته و مفصل می‌گردد.
- عدم راهیابی حس که از خصوصیات عالم ملک و ناسوت است و سرگردانی عقل عالم ملکوت در این عالم.
- عالم جبروت دارای مرتبه حقیقی و فاقد شکل و صورت و حد و رسم است و نام و نشانی برای آن متصور نیست.
- وجود اسماء الهیه و وجود اسم اعظم خداوند در این عالم.
- در عالم جبروت به عنوان عالم عُلوی، کون و فساد راه ندارد به خلاف عالم ملک و سُفلی.
- عاری بودن از قوه، استعداد، حرکت، ترقی، تغییر، محو و اثبات.
- آفرینش دل پیغمبران به علت مقرب بودن به خداوند از این عالم بوده اما آفرینش تن آنها از عالم ملکوت می‌باشد.
- ظهور معرفت در این عالم به صورت قوی‌تری نسبت به دیگر عوالم وجود دارد.
- حضور روح القدس و واقع شدن قیامت کبرا در این عالم.
- عالم جبروت اصل و مایه عالم ملکوت است؛ اما خودش از آن جهت که مبدأ کل است و بالاتر از آن وجود ندارد، مایه و اصل ندارد.
- این عالم، عالم وحدت صرف و مبدأ وجود و عدم است و در این عالم تضاد وجود ندارد به‌گونه‌ای که گرگ و میش، فرعون و موسی و ابراهیم و نمرود در کنار هم بدون اختلاف وجود دارند. برخی دیگر عالم جبروت را عالم فطرت دانسته‌اند.
- هوای عالم جبروت سرد و مرطوب دانسته شده است.
انسان و جبروت
عده‌ای از محققان معتقدند که عالم انسان مظهر جمیع عوالم به خصوص عالم جبروت است و به عبارتی تمامی عوالم برای انسان خلق شده و در تسخیر او می‌باشد و روح انسان قادر است در این عوالم سیر نماید.
انسان علی‌رغم غیر قابل مشاهده بودن عالم جبروت، می‌تواند به واسطه کلید الهی،تربیت و متابعت، این عالم غیبی را درک کرده و بدان عالم سیر کند. این عالم به عنوان یکی از مقصدهای سالکان و عارفان معرفی شده و انسان عارف در تلاش است تا از قلمرو حس به اقلیم ماوراء حس راه یابد و به عبارتی از عالم ملک و ملکوت به عالم جبروت سفر کند.
برخی از عرفان نویسان در تعبیری، این عالم را در برابر عالم ملکوت چون رحم مادر نسبت به جهان آفرینش دانسته و معتقدند وقتی سالک وارد آن شد به حقیقت آن پی برده و متوجه عرصه بسیار تنگ و محدود عالم ملکوت نسبت به این عالم می‌شود و می‌فهمد که این عالم در بزرگی و وسعت قابل مقایسه با عوالم ملک و ملکوت نیست؛ هرچند بنا بر ادعای بعضی، عظمت و بزرگی این عالم برای هیچ کس قابل فهم نیست؛ عالمی که نامحدود و نامتناهی است و عالم ملکوت در برابر عالم جبروت همچون قطره در برابر دریا محسوب می‌شود؛ همانطور که عالم ملک و ناسوت در برابر ملکوت چنین است.
در ادب و شعر
عالم جبروت در ادبیات و اشعار، به خصوص در آثار عارفان، بازتاب فراوانی داشته است که در این بین می‌توان به اشعار ذیل اشاره نمود:
|
و یا
|
https://fa.wikishia.net/view/%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%AC%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AA
