تباین(کلی و جزئی)

تَبایُن، اصطلاحی در منطق که بر نسبت جدایی میان دو مفهوم کلی دلالت می‌کند. تباین یکی از «نِسَب اربعه» به شمار می‌رود، یعنی یکی از انواع چهارگانه‌ای که برای روابط میان کلیات می‌توان تصور کرد. در کاربردی دیگر، تباین در مبحث الفاظ عبارت است از رابطۀ دو واژه‌ای که معانی آنها مختلف باشد، و این اصطلاح در مقابل ترادف قرار می‌گیرد. منطق‌دانان تباین را بر دو نوع تباین کلی یا مطلق، به این معنی که دو کلی هیچ مصداق مشترکی نداشته باشند و نتوان آنها را در هیچ نوع قضیه‌ای بر یکدیگر حمل کرد و تباین جزئی، که عبارت از جدایی دو کلی به صورت سلب جزئی است، به این معنا که در هر یک از دو کلی افرادی یافت شوند که در کلی دیگر نگنجند، تقسیم کرده‌اند. در منطق جدید، نسبت تباین در بحث مجموعه‌ها مطرح شده است.

رابطۀ دو مفهوم کلی مختلف، از حیث صدق و انطباق مصداقها، ۴ صورت دارد و جز این نمی‌توان تصور کرد:

۱. تساوی، به معنای اشتراک در همۀ مصداقها.

۲. عموم و خصوص من وجه، حالتی که هر یک از دو کلی شامل بخشی از مصداقهای دیگری شود.

۳. عموم و خصوص مطلق، حالتی که یکی از آنها شامل همۀ مصداقهای دیگری باشد.

۴. تباین، به معنای عدم اشتراک