اقدام بدون علم در پیشگاه حضرت حق

آفات عمل بدون «علم»

https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=42&lid=0&mid=401901&catid=-2

 

 

پاسخ اجمالی:

عملی که از روی «علم» نباشد آفاتی دارد. مانند: 1- باعث گمراهی انسان از مسیر حق می شود. امام صادق(ع) فرمود: «عمل کننده از روى نادانى به جز دورى از راه حق چیزى به همراه ندارد». 2- عمل مورد قبول واقع نمی شود. امام صادق(ع) فرمود: «خداوند عمل را بدون علم نمى پذیرد». 3- موجب فساد می شود. امام صادق(ع) فرمود: «کسى که عمل بدون علم انجام دهد افسادش بیشتر از اصلاحش است». 4- موجب عدم پیشرفت است. امام علی(ع) می فرماید: «عمل کننده بدون علم، از جاى خود حرکت نمى کند».

پاسخ تفصیلی:

مرحوم مجلسى در «بحارالانوار» دوازده روایت در باب عمل به غیر علم آورده است. در اینجا به چند آفت و آسیب که از آن روایات استفاده مى شود اشاره مى کنیم:
1ـ گمراهى از جاده مستقیمِ حق و دورى از آن؛ در روایتى از امام صادق(علیه السلام) رسیده که فرمودند: «اَلعَامِلُ عَلَى غَیرِ بَصِیرَةٍ کَالسَّائِرِ عَلَى غَیرِ الطَّرِیقِ وَ لَایَزِیدُهُ سُرعَةُ السِّیرِ مِنَ الطَّرِیقِ اِلَّا بُعداً»(1)؛ (عمل کننده غیر بصیر و ناآگاه و جاهل مثل سیر کننده در غیر راه است [که بیراهه مى رود] و سرعت حرکت او ثمری جز دورى بیشتر او از مسیر اصلی به همراه ندارد).
در روایتى دیگر از آن حضرت است: «اَلعَامِلُ عَلَى غَیرِ بَصِیرَةٍ کَالسَّائِرِ عَلَى السَّرَابِ بَقِیعَة لَایَزِیدُ سُرعَةُ سِیرٍ اِلَّا بُعْداً»(2)؛ (عمل کننده از روى نادانى و ناآگاهى مثل راه رونده بر سرابى در زمین صافى است که سریع رفتن او به جز دورى از حقیقت و راه حق چیزى به همراه ندارد).
در مقابل کسى که از روى علم عمل می کند به تعبیر امیرالمؤمنین(علیه السلام) مَثَل راه رونده بر روى راه روشن است؛ پس باید ناظر ببیند سیر مى کند یا عقب گرد مى کند: «اَلعَامِلُ بِالعِلمِ کَالسّائِرِ عَلَى الطَّرِیقِ الوَاضِحِ فَلْیَنْظُر نَاظِرٌ اَسَائِرٌ هُوَ اَم راجِعٌ».(3)
2ـ عدم قبول عمل بدون علم و معرفت؛ راوى گوید: شنیدم که امام صادق(علیه السلام) مى فرمود: «لایَقْبَلُ اللّهُ عَزّوَجَلَّ عَمَلاً اِلَّا بِمَعرِفَةٍ وَ لَامَعرِفَةً اِلَّا بِعَمَلٍ فَمَنْ عَرَفَ دَلَّتهُ المَعرِفَةُ عَلَى العَمَلِ وَ مَنْ لَم یَعمَل فَلَامَعرِفَةَ لَهُ، اِنّ الاِیمَانَ بَعْضُهُ مِنْ بَعْضٍ»(4)؛ (خداوند عزوجل عمل را بدون علم و شناخت نمى پذیرد و شناخت و معرفتى بدون عمل نیست[یعنى اگر علم بدون عمل باشد، اصلا علم نیست] و کسى که عمل نمى کند معرفتى براى او نیست، همانا ایمان بعضش از بعض دیگر و مربوط به هم است).
3ـ لازمه عمل بدون علم فساد است؛ در روایتى از صادق اهل بیت(علیهم السلام) رسیده که: از پدران خود نقل کردند که رسول گرامى(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «مَنْ عَمِلَ عَلَى غَیرِ عِلمٍ کَانَ مَا یُفْسِدُهُ اَکثَرَ مِمَّا یُصْلِحُ»(5)؛ (کسى که عمل بدون علم انجام دهد افسادش بیشتر از اصلاحش است و آنچه را فاسد مى کند، بیشتر از چیزى است که اصلاح مى کند[عملى را که فکر مى کند خیر و صلاح او در آن است از روى عدم علم فاسد مى کند]).
4ـ در جا زدن در مسیر تکامل؛ امیرالمؤمنین(علیه السلام) مى فرماید: «اَلمُتَعَبِّدُ عَلَى غَیرِ فِقهٍ کَحِمارِ الطّاحُونَةِ یَدُورُ وَ لَا یَبْرَحُ، وَ رَکعَتَانِ مِن عَالِمٍ خَیرٌ مِن سَبعِینَ رَکعَةً مِن جَاهِلٍ لِاَنَّ العَالِمَ تَاتِیهِ الفِتْنَةُ فَیَخرُجُ مِنهَا بِعِلْمِهِ وَ تَأتِى الجَاهِلُ فَتَنْسُفُهُ نَسْفاً وَ قَلِیلُ العَمَلِ مَعَ کَثِیرِ العِلمِ خَیرٌ مِنْ کَثِیرِ العَمَلِ مَعَ قَلِیلِ العِلمِ وَ الشَّکِ وَ الشُّبهَةِ»؛ (عبادت کننده و عمل کننده بدون علم مثل الاغ آسیاب است که دور مى زند و از جاى خود حرکت نمى کند[درجا مى زند، اگر هفتاد سال هم دور بزند وقتى چشمش را باز کند، مى بیند، در همان نقطه اول است. اى کاش ما هم در دنیا مى فهمیدیم! بعضى از ما در دنیا هم نمى فهمیم که سر جاى اول خود هستیم؛ یعنى گاهى از حیوان چهارپا هم پست تر و غافل تریم] و دو رکعت نماز از عالِم بهتر از هفتاد رکعت از جاهل است؛ زیرا فتنه به عالم روى مى آورد و بوسیله علمش از آن خارج مى شود و به جاهل روى مى آورد، و او را از جاى کنده خرد مى کند و کسى که کم عمل و پر علم است بهتر از کسى است که پر عمل و کم علم مى باشد و داراى شکّ و شبهه است!).(6)